Teorija sistema, klasifikacija i funkcionisanje

Uvod

Razvoj informatike usko je povezan sa primjenom teorije sistema i sistemskog pristupa naučnog istraživanja. Zbog toga je potrebno posebno obratiti pažnju na pojam sistema, strukturu i vrste sistema kao i primjenu teorije sistema. Nevjerovatan tempo razvoja nauke, a posebno u XX vijeku, postignut je zahvaljujući između ostalog, razvoju i primjeni naučne discipline teorije sistema.
Zanimljivo je kratko se osvrnuti na ulogu filozofije u razvoju teorije sistema. U filozofskim raspravama krajem IXX i početkom XX vijeka, nekad svjesno , a nekad nesvjesno govori se o sistemu i mogućim posljedicama globalnog posmatranja svijeta koji nas okružuje.
Još je Hegel (1770-1831) u svojim filozofskim razmišljanjima došao do zaključka da je « sve što je manje od cjeline očigledno fragmentarno i nepodobno da se održi bez svoje dopune, ostatka svijeta. Kao što anatom po jednoj jedinoj kosti skeleta može zaključiti kojoj vrsti pripada životinja, tako i filozof, proučavajući bilo koji djelić istine, vidi kakva je njegova cjelina, makar i u grubim crtama. Svaki prividno odvojen djelić istine u stvari je neraskidivo povezan sa nekim drugim, prividno odvojenim djelićem istine. To se tako posmatra sve dok se ne dođe do cijelog univerzuma». Prema Hegelu ovo važi za svijet misli isto kao i za svijet stvari.
Teorija sistema polazi od opšte prihvaćenih ideja i opšte filozofije, da je u ljudskom okruženju moguće identifikovati skupove stvari, pojave i ideje koje su na neki način uređeni i u kojima je moguće uočiti neka svojsva i interakcije.
Začetnik ideje: Fon Bertalanfy («Opšta teorija sistema:novi pristup jedinstvu nauke») je formulisao elemente opšte teorije sistema:

• dinamička interakcija
• koncept heurističnosti
• razlikovanje otvorenih i zatvorenih sistema.

Teorija sistema

Teorija sistema je naučna disciplina koja proučava sisteme i zakonitosti koji u njima vladaju. System dolazi od grčke riječi “to systema” što označava cjelinu sastavljenu od dijelova; mnoštvo elemenata ( predmeta, dijelova, članova, organa itd. ). Ne postoji jedinstvena definicija šta je to sistem – definicija koja bi zadovoljila sve naučne discipline. Sistem može biti poslovni, informacioni i ova riječ se upotrebljava od prirodnih preko tehničkih do organizacionih, gdje je organizacijska kulminacija tehničkih i prirodnih sistema. Dakle, razlikujemo prirodne ( biološke, fiziološke, hemijske, itd.) i vještačke sisteme (kulturne, civilizacijske, socijalne etičke, tehničke, tehnološke, organizacione, informacione, itd.) sagrađene od strane čovjeka.

Kada su u pitanju tehnički – proizvodni sistemi podrazumijeva se skup elemenata i relacija između njih i njihovih karakteristika integrisanih u cilju ostvarivanja određenog cilja. U principu sve je sistem i podsistem nekog sistema. U zavisnosti od pristupa, svrhe definisanja, područja interesovanja postoji nekoliko opštih definicija sistema:

• Sistem je skup elemenata koji su povezani nekim relacijama da bi ostvarili određeni cilj. Svaki sistem je sastavljen iz elemenata koji su povezani idejama, materijom, energijom, informacijama.
• Sistem obuhvata cjelovitost ili kompleksnost elemenata ili dijelova. On ima određenu strukturu, vrši određenu funkciju i daje ili prerađuje informacije.
• Sistem je organizovana cjelina koju čine njegovi elementi povezani na određen način, a njihovim međusobnim djelovanjem, odnosno interakcijom postižu se određeni ciljevi funkcionisanja sistema.
• Pod sistemom podrazumijevamo skup objekata objedinjenih vezama između njih samih i njihovih svojstava. Pri tom objekti funkcionišu u vremenu kao cjelina. Svaki objekt, podsistem ili ćelija radi sa zajedničkim ciljem, koji stoji ispred sistema kao cjelina.
• Objekti u sistemu se opisuju preko svojih osobina koje se nazivaju atributima.

Ako se treba odlučiti za samo jednu definiciju, može se jednostavno reći da je:

• sistem uređeni skup elemenata sve ostale definicije su proširenje ove osnovne i prilagođene prirodi sistema kojim se neko bavi.

Šema pokazuje da se sistem može posmatrati kao proces u kojeg ulaze tokovi energije i/ili informacije, a izlaze tokovi obrađenih, transformisanih, gotovih proizvoda ili usluga.

Granica omeđuje sistem. Sve izvan granice sistema je njegova okolina. Granice se s vremenom mogu mijenjati, a utvrđene su prirodno ili proizvoljno. Određivanje granica sistema se svodi na određivanje da li neki element pripada sistemu ili okolini. Da li je neki objekt, predmet ili pojava dio sistema ili pripada okolini sistema odrediće se tako što će se postaviti dva pitanja i ako je odgovor na oba pitanja potvrdan onda se radi o elementu koji je dio sistema u protivnom pripada okolini:

• Da li je posmatrani objekt ili pojava relevantna za sistem i njegovo funkcionisanje?
• Da li je posmatrani objekt ili pojava pod kontrolom sistema?