Antosocijalni poremećaj ličnosti – Sklonost ka delikventnom ponašanju

UVOD
Poremećaj ličnosti predstavlja trajni model doživljavanja, odnošenja i mišljenja o okolini i samome sebi, koji počinje u ranoj odrasloj dobi i sikazuje se u velikom različitih važnih socijalnih i osobnih situacija. Poremećaji ličnosti su okarakterizirani dugotrajnim nefleksibilnim, maladaptivnim crtama ličnosti koje uzrokukju značajno funkcionalno oštećenje ili subjektivnu patnju za neku osobu. Osim ličnih i socijalnih poteškoća, ljudi sa ovom dijagnozom imaju i nedostatke u temperamentu ili zastranjivanje i rigidnost u rješavanju problema i poremećenu percepciju sebe i drugih ( Šivret-Šerifović, 2009).

Statistike pokazuju da od 5% do 15% ljudi koji dođu na psihijatzrijske klinike imaju i neki poremećaj ličnosti. Najčešće ljudi s poremećajem ličnosti bivaju hospitalizovani kada neki drugi , dominantniji poremećaj postane problematičan,. Prema DSM klasifikaciji ovi poremećaji su smješteni na drugoj osi, kao poremećaji koji su prisutni još od djetinjstva ili adolescencije nastavljaju se i u odrasloj dobi.

Prema DSM-IV poremećaji ličnosti su klasificirani u tri grupe, i to prema sličnosti karakteristika tih poremećaja. Antisocijalni poremećaj ličnosti se nalazi u B grupi zajedno sa narcističnim, graničnim i histrioničnim poremećajima ličnosti. U starijoj literaturi ovaj poremećaj se još i nazivao psihopatska ličnost, a u opisima se naglašavalo ili antisocijalno ponašanje ili interpersonala i afektivna neprimjerenost, pri čemu se umanjivalo značenje drugog. Osobe s antisocijalnim poremećajem ličnosti su nesposobne za odanost, sebične su , imaju bešćutan nemar za osjećanja drugih, neodgovorne su, impulzivne i nesposobne učiti iz vlastitog iskustva ili kazne i ispoljavaju niz drugih antisocijalnih ponašanja. Antisocijalna se ponašanja mogu definirati kao ponašanja koja su nužno socijalno neprihvatljiva i kojima se krše (ali nije nužno) pozitivni pravni propisi (Vrselja I. 2010). Oblik antisocijalnog ponašanja koje karakterizira kršenje pravnih normi naziva se delinkventno ponašanje i ono je najčešće praćeno ostalim oblicima društveno neprihvatljivog ponašanja (alkoholizam, skitnja, agresivno ponašanje itd.). Kod nekih slučajeva antisocijalnog poremećaja postoje dokazi za probleme sa nasilničkim ponašanjem još od ranog djetinjstva.  Zbog toga ovakvo ponašanje treba shvatiti veoma ozbiljno i tretirati ga od ranog djetinstva, jer liječenje ovog poremećaja traje veoma dugo, a rezultati su mali.

POJMOVNO ODREĐENJE ANTISOCIJALNOG POREMEĆAJA I DELINKVENCIJE

Pojam antisocijalni poremećaj datira od 1980 god. Iz DSM-III, ali su mnoge karakteristike ovog poremćaja bile i ranije definisane kroz psihopatiju ili sociopatiju. Antisocijalni poremećaj ličnosti je vrsta hronične duševne bolesti u kojoj su način razmišljanja, doživljavanja situacija i odnosi sa drugima nefunkcionalni. On uključuje hronični šablon ponašanja koji uključuje nesposobnost konformacije u socijalne i legalne kodekse, nedosttak anksioznosti, griže savjesti i neodgovorno ponašanje.

Najjuočljivija karateristika antisocijalnog poremećaja je sklonost ka delikventnom ponašanju. Između delikventnog ponašanja i antisocijalnog poremećaja ličnosti postoji značajno preklapanje kada su u pitanju antisocijalni obrasci ponašanja. Čak 81% delikventnih osoba zadovoljava kriterije za antisocijalni poremećaj ličnosti. Što se delikventno ponašanje ispolji ranije u djetinjstvu, veće su šanse da je ono posljedica antisocjalnog poremećaja ličnosti (Šobot V. 2010). Osim antisocijalnog poremećaja  uzroci mogu biti stresni zloupotrba psihaktivnih supstanci, poremećaj raspoloženja , anksiozni i postraumatski stresni poremećaj.

Pojam delikvencija je pravni i obuhvata ponašanja kojim osoba krši zakonska pravila, običaje i društvene norme. Delikvencija u užem smislu podrazumijeva činjenje samo onih dijela koja su sankcionirana krivičnim zakonom. Šire shvatanje delinkvencije, pored činjenja krivičnih djela, uključuje i tzv. Statusne prekršaje, koji nisu inkriminisani zakonom: bježanje od kuće, skitnja, zloupotreba alkohola i droge, promiskuitet, tuče, sitne krađe i sl.

Delinkventno ponašanje je poremećaj ponašanja kojim se direktno krše moralne i pravne norme društvene zajednice, i kao takvo podrazumijeva izvršenje krivičnih djela(protiv imovine, života i tijela i dr.), prekršaja (saobraćajnih, protiv javnog reda i mira  i dr.) i nemoralnih radnji i postupaka (agresivno ponašanje, autoagresivno ponašanje, bježanje iz škole i dr.).