Antropogeni faktori koji ugrožavaju diverzitet– fragmentacija prirodnih staništa

1. Uvod
Usaglašeni odnosi između živih bića, koji omogućavaju neprekidno odvijanje procesa kruženja materije i proticanja energije, bez kojih život, ovakav kakav mi poznajemo ne bi mogao da opstane, daju stabilnost čitave biosfere koja predstavlja jedinstvo žive i nežive prirode. Svaka pojedinačna vrsta ima svoju funkciju u globalnim procesima koji održavaju život na Zemlji, te biodiverzitet predstavlja osnovu za opstanak života na Zemlji. U najširem smislu, biodiverzitet označava sveobuhvatnu varijabilnost biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama, odnosno razvnovrsnost života na svim njegovim nivoima, od gena do ekosistema i ekološki i evolutivni procesi koji ga stvaraju. Uključuje tri međuuslovljena organizacijska nivoa diverziteta:
 genetički diverzitet – raznovrsnost genetskog materijala jedinki i populacija iste vrste
 specijski diverzitet – sveukupnost organskih vrsta na Zemlji od nastanka života do danas. Bogatstvo vrsta (species richness) kao mera specijskog diverziteta predstavlja broj vrsta u određenom regionu i često se (pogrešno) između ova dva pojma stavlja znak jednakosti
 ekosistemski diverzitet – raznovrsnost staništa, životnih zajednica, ekosistema i ekoloških procesa.

1.1. Značaj biodiverziteta
Značaj biodiverziteta na biosferu ogleda se u:
1. stvaranju organske materije putem fotosinteze
2. u biosferi neprekidan proces evolucije živih bića
3. biosfera i ekosistem u stanju stalnih promena u zavisnosti od biodiverziteta
4. u biosferi je neprekidan proces smene generacija
5. u okviru biodiverziteta odvijaju se stalni procesi razmene materije između organizma i spoljašnje sredine
6. izumrla materija preko biolize transformiše se u minerale i može ponovo da se upotrebi

Postojanje ukupnog autohtonog biodiverziteta od vrhunske je važnosti za očuvanje i uravnoteženo funkcionisanje biosfere. Osnovne odlike i značaj biodiverziteta mogu da se sažmu u sledećim konstatacijama:
– Biodiverzitet je zbirni pojam koji obuhvata sve biološke resurse planete Zemlje- gene, vrste I ekosisteme. Može biti obogaćen ili osiromašen, a u današnjem civilizacijsko-tehnološkim uslovima, biodiverzitet je primarni objekat zaštite.
– Svaka organska vrsta se odlikuje specifičnom ekološkom ulogom i funkcijom u biosferi, u konkretnom ekosistemu u kome živi. Specifične osobine organskih vrsta odražavaju različitosti I promenljivosti stečene tokom dugotrajnih procesa prilagođavanja, a zapisane su u njihovim pojedinačnim, genetičkim šiframa, koje su evolutivno gledano, promenljive ali kao kombinacija gena, neponovljive i specifične za svaku vrstu.
– Prirodni ekosistemi sa očuvanim biodiverzitetom vrsta i gena odlikuju se optimalnom produkcijom i metaboličkom efikasnošću i neuporedivo su uspešniji od supstituisanih i veštačkih ekosistema.
– Opšti balans biogeohemijskih ciklusa planete, u budućnosti će sve više zavisiti od odnosa prirodnih ekosistema sa jedne strane i neautonomnih i poluautonomnih ekosistema sa druge strane, s obzirom na razvoj civilizacije i ljudske populacije uopšte. Produkciona efikasnost biosfere u celini održavaće odnose između ekosistema u kojima je narušen ili nepovratno izmenjen biodiverzitet i preostalih prirodnih ekosistema.
– Biodiverzitet je jedini izvor genetičkog materijala za oplemenjivanje, revitalizaciju I biotehnologiju, sirovina za industriju, kao I čovekovo prirodno okruženje u kome nalazi materijalnu, estetsku I duhovnu potporu za individualni opstanak.
Antropogeno uslovljene promene biodiverziteta nose brojne rizike, a malo neposredne koristi. Do sada su biološki resursi uglavnom jednosmerno iskorišćavani od strane čoveka I mimo ekoloških principa, te su danas mnoge genetske kombinacije nepovratno izgubljene, vrste iščezle, dok su određeni ekosistemi ostali bez mogućnosti obnove.

1.2. Antropogeni faktori koji utiču na ugroženost biodiverziteta
Dok je izumiranje vrsta tokom geoloških perioda bilo prirodno, od XVII veka do danas, ono je sve ubrzanije I uslovljeno je različitim delovanjima čoveka. Naglo menjanje prirode I čitavih predela se pojačava tokom industrijske revolucije koju prati I nagli rast ljudske populacije, što dovodi do novih oblika zagađenja I uništavanja prirode, koje nesmanjenim intenzitetom traje I danas. Različiti načini korišćenja bioloških resursa ranijih civilizacija izazivali su snažne promene u prirodi, uslovljavajući smene čitavih ekosistema i predela, dovodeći do smanjenja populacija nekih vrsta, a moguće i do njihovog iščezavanja.