Devizno poslovanje

UVOD

Nove svjetske ekonomije su silom prilika sve više ili manje otvorene prema svjetskom tržištu, bilo da je u pitanju tržište roba, novca, rada ili kapitala. Privreda i ekonomija koje su dovoljne same sebi više nema, njih zamjenjuju privrede koje postaju komplementarne i sve više uzajamno povezane. Nastajanje takvog okruženja, gdje su privrede sve više otvorene, nameće potrebu ovladavanja saznanjima o složenim tokovima novca i kapitala u okviru svjetske ekonomije, zatim sistemu i instrumentima plaćanja, efektima promjene deviznih kurseva, promjena kamatnih stopa na finansijskim tržištima, kursnim i valutnim rizicima, inflaciji i dr.

Manipulisanje deviznim kursevima, politika uvoza i izvoza roba i kapitala, zaduživanje u inostranstvu, otežan pristup svjetskom tržištu novca i kapitala kao i mnogi drugi problemi dovode do osnovane potrebe njihovog detaljnog izučavanja. Devizno poslovanje postaje jedna od osnovnih funkcija upravljanja preduzećem u ostvarivanju i samom kreiranju politike plasmana i efikasnog korišćenja finansijskog kapitala, posebnog kapitala uvoznog porijekla. Savremena konvertibilnost valuta međunarodno devizno tržište, upravljanje deviznim kursom, devizna kontrola i upravljanje deviznim transakcijama, kao i povezanost domaćeg i svjetskog deviznog tržišta postali su sastavni dio svake finansijske i razvojne politike preduzeća i države u cjelini.

Upotreba različitih sistema plaćanja, kursni rizik, odnos rizika kamate, poreske stope i inflacije postali su nezaobilazna tema svih poslovnih sastanaka. Devizno poslovanje postaje jedan od najvažnijih segmenata moderne finansijske nauke. Kao takvo ono u sebi sadrži složene fenomene i djelovanja deviznog kursa, međunarodnih plaćanja, deviznu politiku, međunarodni monetarni sistem, međunarodne finansijske institucije i međunarodno finansiranje. Devizni sistem jedne zemlje predstavlja skup svih principa i odnosa datih u obliku zakonskih propisa kojim se regulišu devizni odnosi i poslovi privrednih i drugih subjekata u robnom i nerobnom prometu u zemlji i inostranstvu. Ako su u pitanju poslovi s inostranstvom devizni promet se dijeli na tri oblika:

• Devizni sistem,
• Devizno poslovanje i
• Devizna politika.

Devizni sistem može biti:

• Liberalan i
• Regulisan.

Razlika između ova dva sistema je u tome što je u liberalnom deviznom sistemu subjektima u poslovanju s inostranstvom ostavljena veća sloboda u poslovanju i raspolaganju deviznim sredstvima, dok su u regulisanom sistemu ova prava više ili manje ograničena.

POJAM DEVIZNOG POSLOVANJA

Pod devizom se podrazumijeva kratkotrajno potraživanje koje glasi na stranu valutu. Tu prije svega spadaju potraživanja po viđenju u stranoj valuti kod stranih banaka. U devize se ubrajaju potraživanja koja imaju razne oblike, kao što su: mjenica, ček i druge. Prvobitni oblik deviza bile su mjenice koje su glasile na stranu valutu i bile plative u inostranstvu, za koje je u zemlji položena odgovarajuća protivvrijednost u domaćoj valuti. Svrha njihove primjene je da se olakša promet između udaljenih mjesta sa razičitim valutama i da se obezbjedi sigurnost u plaćanju. U zavisnosti od kriterijuma prema kojima se razvrstavaju u kategorije, devize mogu da budu: čvrste, meke, klirinške, konverti bilne, promptne i terminske.

Po kriterijumu stabilnosti, devize se dele na čvrste i meke devize. U čvrste devize spadaju one koje imaju stabilan kurs, odnosno koje imaju postojanu kupovnu moć. Ovakve devize su u znatnoj mjeri konvertibilne, jer su rezultat uravnoteženosti ili aktivnog platnog bilansa. Za razliku od čvrstih, meke devize nemaju stabilan kurs, već se on, uglavnom, održava državnom intervencijom. Zbog toga što nemaju stabilan kurs i stabilnu kupovnu moć, meke devize nisu ni konvertibilne. Devizno poslovanje predstavlja sistem platnog prometa (naplate, plaćanja i prenosa) između rezidenata i nerezidenata (ili pojednostavljeno: platni promet s i inostranstvom) u stranim sredstvima plaćanja.

Deviznim poslovanjem se vrše:

1. Plaćanja, naplaćivanja i prenosi između rezidenata i nerezidenata u stranim sredstvima plaćanja i u konvertibilnim markama (KM);
2. Plaćanja, naplaćivanja i prenosi između rezidenata u stranim sredstvima plaćanja;
3. Kupovina i prodaja sredstava plaćanja između rezidenata i nerezidenata, kao i kupovina i prodaja stranih sredstava plaćanja između rezidenata;
4. Jednostrani prenosi sredstava plaćanja iz BIH (u daljem tekstu: Republika) i u Republiku koji nemaju obeležja izvršenja posla između rezidenata i nerezidenata;
5. Tekući i depozitni računi rezidenata u inostranstvu i rezidenata i nerezidenata u Republici;
6. Kreditni poslovi u Republici, i to između banaka i rezidenata u devizama i između banaka i nerezidenata u KM, kao i kreditni poslovi sa inostranstvom;

Devizno poslovanje jedne zemlje uređuje Zakon o deviznom poslovanju i prateća akta. Zakonom o deviznom poslovanju propisano je da domaća fizička i pravna lica devize mogu kupovati samo od banaka i prodavati ih samo bankama, dok se kupoprodaja efektivnog stranog novca može slobodno obavljati u bankama i ovlaštenim mjenjačnicama. I pored postojanja ovako restriktivne norme, prema članu 16. Zakona o deviznom poslovanju rezidenti mogu vršiti plaćanje radi kupovine finansijskih sredstava u inostranstvu, pod uslovimama i na način koji propiše Centralna banka BIH. Odlukom o uslovimama pod kojim banke, rezidenti i nerezidenti obavljaju poslove s finansijskim sredstvima, propisano je da rezidenti mogu slobodno vršiti trgovinu finansijskim sredstvima.