Investicije i ekonomski rast

Uvod

Teorija prosirene drustvene reprodukcije istovremeno predstavlja i teoriju privrednog odnosno ekonomskog razvoja. Analiza uslova funkcionisanja ekonomskog,odnosno privrednog razvoja vrlo rano je postala predmet izucavanja politicke ekonomije. Jos je u vreme fiziokrata, njihov glavni prestavnik Fransoa Kene istrazivao zakone obnavljanja proizvodnje u makro ekonomskim razmerama. Medjutim na savremenom nivou razvoja ekonomske teorije od politicke ekonomije ne ocekuje se samo da objasnjava proces drustvene reprodukcije, vec da vrsi ekonomsku analizu i da na taj nacin ukaze na moguci izbor sredstava, puteva i metoda koji se mogu upotrebiti za realizaciju ciljeva privrednog razvoja. Na ovaj nacin ekonomska teorija formira odredjenu osnovu na bazi koje se donose odluke kojima se vrsi regulisanje i usmeravanje tokova procesa drustvene reprodukcije.
Pod ekonomskim rastom podrazumjevamo stalno povecavanje obima proizvodnje u jednoj zemlji, odnosno porast bruto drustvenog proizvoda kao osnovnog kvantitativnog pokazatelja kretanja proizvodnje u periodu od godinu dana.
Privredni razvoj prestavlja, ne samo kvantitativne promene kada je u pitanju ekonomski polozaj odredjene zemlje, vec i kvalitativne promene (menjanje privredne strukture, pojava novih grana i djelatnosti, novih zanimanja i sl.) koje vode ka boljem i potpunijem zadovoljavanju svih covekovih potreba (ne samo ekonomskih vec i na pr. kulturnih).
U ekonomskoj teoriji, kao i u teoriji privrednog razvoja opste je poznata postavka da razvoj proizvodnih kapaciteta i proizvodnje stoji u funkcionalnoj medjuzavisnosti s investicijama. Vecina istaknutih ekonomista teoreticara privrednog razvoja, od Marxa pa dalje, tretirali su privredni razvoj kao funkciju akomulacije kapitala, odnosno kao funkciju investicija.
Uzimajuci u obzir i druge relevantne faktore koji stoje u funkcionalnoj medjuzavisnosti s fenomenom privrednog razvoja (kao sto su u prvom redu odredjena kolicina i struktura zivoga rada), moglo bi se reci da i privredni razvoj u celini cini funkciju investicija.

To znaci da se, polazeci od opsteg izraza funkcionalnih medjuzavisnosti Y = f (x), moze reci da je:
PR = f (I*d)
gdje je:
PR = privredni razvoj
I = investicije
d = drugi faktori (prvenstveno ljudski faktor) koji kao nezavisne varijable stoje u funkcionalnoj medjuzavisnosti s privrednim razvojem.

Nije potrebno posebno naglasavati da se prilikom trazenja odgovarajucih funkcionalnih veza izmadju investicija i privrednog razvoja implicite pretpostavlja trazenje medjuzavisnosti izmedju povecanja produktivnosti zivoga rada i privrednog razvoja.

Buduci da se u visoko razvijenim privredama – gde vise nema znatnijih mogucnosti transfera zivoga rada iz nize produktivnih, poljoprivrednih, u vise produktivne, nepoljoprivredne, djelatnosti – porast produktivnosti rada pojavljuje prvenstveno kao funkcija tehnickog progresa, moze se utvrditi da je, u krajnjoj liniji, i celi privredni razvoj funkcija tehnickog progresa, odnosno porasta drustvene produktivnosti rada.
No, samo se po sebi razumje da se tretiranje privrednog rasta kao funkcije tehnickog progresa moze uzeti samo kao ekstremni slucaj, jer jos ne postoji nijedna zemlja, odnosno nijedna privreda u kojoj proces privrednog rasta tece samo kao funkcija porasta produktivnosti rada i tehnickog napretka. Stoga se analiza kvalitativnih karakteristika privrednog razvoja obicno temelji na dva faktora:
1) na porastu produktivnosti rada i
2) na povecanju kolicine zivoga rada.
Nesto konkretniji oblik funkcionalne medjuzavisnosti izmedju privrednog razvoja i investicija moze se determinirati izrazom:
r = _s  k
gdje je:
r = stopa privrednog rasta
s = stopa investivcija
k = kapitalni koeficjent.
Ekonomski rast i akumulacija kapitala

Da bi bolje razumjeli akumulaciju kapitala i tehnoloske promene koje uticu na ekonomiju, neophodno je razraditi neoklasicni model ekonomskog rasta. Taj model razvio je Robert Solow, koji je 1987 godine dobio Nobelovu nagradu za taj model i druge doprinose u teoriji ekonomskog rasta.
Neoklasicni model ekonomskog rasta opisuje ekonomiju u kojoj je jedinstveni homogeni output proizvodi dva imputa: kapital i rad. Ovde je rast rada van domasaja ekonomije i na njega ne uticu ekonomske determinante. Uz to, predpostavka je da u privredi vlada potpuna konkurencija i puna zaposlenost, tako da se moze analizirati rast potencijalnog outputa.
Kod neoklasicnog modela najznacajnije mesto imaju kapital i tehnoloske promene. Vise puta do sada smo konstatovali da pod kapitalom podrazumjevamo trajna proizvodna dobra koja kao sredstva za rad sluze u proizvodnji drugih dobara. Kapitalna dobra ukljucuju: zgrade, fabrike, kuce, kompijutere, alate, opremu, zalihe gotove robe i robe u pocesu proizvodnje. Sve to skupa nazivamo agregatnom masom kapitala, odnosno kapitalnim dobrima, i obelezavamo sa “k”. Kapitalna dobra izrazavamo u univerzalnim vrednostima, odnosno u valuti (dolari, dinari, evri i sl.).
U analizi ekonomskog rasta, ekonomisti naglasavaju potrebu za povecanjem kapitalne opremljenosti, sto znaci da se kolicina kapitala po radniku stalno povecava.
Primeri povecanja kapitalne opremljenosti ukljucuju multiplikovanje poljoprivrednih masina i irigacionih sistema u poljoprivrednoj proizvodnji, brzih zeleznickih pruga, autoputeva u transportu, kompijutera i komunikaciskih sistema u bankarstvu itd.