Ljudska prava

LjUDSKA PRAVA

Ljudska prava se najčešće definišu kao osnovna prava koja pojedinac posjeduje nezavisno od volje države i njene vlasti. Ona prvi put bivaju proklamovana u najznačajnijim deklaracijama o ljudskim pravima: Deklaraciji prava države Virdžinije (1776), Deklaraciji nezavisnosti SAD (1776), Deklaraciji prava čovjeka i građanina (1789) i Deklaracija prava radnog i eksploatisanog naroda (1918). Osnovna prava koja jamče ove deklaracije su:

• sloboda misli, govora, štampe i javnog istupanja;
• sloboda savjesti i vjeroispovijesti;
• pravo privatne svojine;
• lična sloboda i
• zaštita građana od samovolje države.

Pored razvoja ljudskih prava na nacionalnom nivou, dolazi i do njihove internacionalizacije. Tako se mogu razlikovati dva perioda u razvoju ljudskih prava: period do II svjetskog rata kada je preovlađivalo stanovište da su su jemstva i sadržaj ljudskih prava stvar unutrašnjeg prava, i da niko izvan zemlje nema pravo da se miješa u to koje slobode i prava ustav garantuje građanima i kako vlade postupaju sa svojim građanima ili podanicima, i period nakon II svjetskog rata kada je tragično iskustvo Drugog svetskog rata jasno pokazalo da kršenje ljudskih prava ne prestaje na granicama države, te sazrijeva svijest o univerzalnom karakteru ljudskih prava i njihove zaštite.
U tom smislu se i usvajaju najznačajniji dokumenti o ljudskim pravima: Povelja Ujedinjenih nacija (1945), Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka (1948), Pakt o građanskim i političkim pravima – PGP (1966), Pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima – PESK (1966), Deklaracija o pravima djeteta (1959), Deklaracija UN o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije (1963), Međunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije (1965), Konvencija o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena (1979) i td.
Pored navedenih, univerzalnih dokumenata o ljudskim pravima, donose se i regionalni dokumenti: Američka konvencija o ljudskim pravima, Afrička konvencija o ljudskim pravima, Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950), Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima (1992), Evropska konvencija o sprječavanju mučenja i nečovečnih i ponižavajućih kazni ili postupaka (1993), Okvirna konvencija za zaštitu prava nacionalnih manjina (1995), Evropska socijalna povelja (1996) i td.

DRŽAVLJANSTVO

Termin državljanin označava pripadnost pojedinca konkretnoj državi i vezu sa njom. Pravo na državljanstvo garantuje UD OUN (čl. 15) i PGP (čl. 24 st. 3). UD OUN garantuje pravo svakog čovjeka na jedno državljanstvo, izričito zabranjuje samovoljno oduzimanje državljanstva i uskraćivanje prava na državljanstvo, dok PGP među pravima djeteta navodi i pravo djeteta da stekne državljanstvo. Opšta intencija međunarodnih dokumenata jeste garantovanje prava na jedno državljanstvo, kako bi se izbjegla pojava bipatrida i polipatrida (lica sa dva ili više državljanstava) kao i apatrida (lica bez državljanstva).
Ustavi se mogu različito klasifikovati, uzimajući u obzir da li i u kojoj mjeri sadrže norme o ljudskim pravima. Tako postoje ustavi koji imaju posebna poglavlja o državljanstvu i ustavi koji nemaju posebna poglavlja o državljanstvu. Neki ustavi (Indija, Venecuela, Kuba) državljanstvo regulišu u opštim i osnovnim odredbama. U najvećem broju ustava odredbe o državljanstvu grupisane su u poglavljima o ljudskim pravima, dok meki ustavi regulišu državljanstvo uz izborni sistem i biračko pravo.
– OBRATITI PAŽNJU NA USTAVNI ZAKON ZA SPROVOĐENJE USTAVA I PITANJE DRŽAVLJANSTVA

 
USTAVNA SISTEMATIKA LJUDSKIH PRAVA

Najveći broj savremenih ustava sadrži posebna poglavlja o ljudskim pravima, ali postoje i oni koji nemaju poglavlje o ljudskim pravima. Ustavi se, shodno tome, mogu grupisati u dvije grupe: prvu čine ustavi koji nemaju posebna poglavlja o ljudskim pravima (SAD, Francuska), a drugu, oni u kojima postoje ova poglavlja. Danas preovlađuju ustavi koji imaju posebna poglavlja o ljudskim pravima. Tako imamo ustave (Meksiko, Njemačka) koji započinju dijelom o ljudskim pravima, ustave u kojima dio o ljudskim pravima slijedi neposredno iza osnovnih odredbi ustava (većina savremenih ustava), ustavi u kojima dio o ljudskim pravima slijedi iza poglavlja o društvenom uređenju (bivše socijalističke države) i ustave (Poljska) u kojima poglavlja o ljudskim pravima nisu među prioritetima, već je prednost data drugim pitanjima.

TIPOLOGIJE LJUDSKIH PRAVA
Postoji veliki broj podjela ljudskih prava od kojih su najznačajnije:

• prava aktivnog i prava pasivnog statusa;
• prava pozitivnog i prava negativnog statusa;
• prava čovjeka, prava građanina i prava državljanina;
• prirodna i građanska prava;
• zakonska i etička prava;
• individualna prava i prava kolektiviteta;
• prava prve, druge, treće i četvrte generacije;
• osnovna (ustavna) i zakonska prava;
• prava koja slede iz jednakosti i prava koja su posledica slobode;
• lična, politička i socijalno ekonomska prava i dr.