Oblici drustvene svesti

”   U društvenoj proizvodnji svoga života ljudi stupaju u određene, nužne odnose, nezavisne od njihove volje, odnose proizvodnje koji odgovaraju određenom stepenu razvitka njihovih materijalnih proizvodnih snaga. Celokupnost tih odnosa proizvodnje sačinjava ekonomsku strukturu društva, realnu osnovu, na kojoj se diže pravna i politička nadgradnja i kojoj odgovaraju određeni oblici društvene svesti. Način proizvodnje materijalnog života uslovljava proces socijalnog, političkog i duhovnog života uopšte. Ne određuje svest ljudi njihovo socijalno biće, već obrnuto, njihovo društveno biće određuje njihovu svest.  Karl Marks ”

Uvod

Na početku razvoja ljudskog društva, društvena svest bila je neizdiferencirana . Njeni posebni oblici, kao što su religija, filozofija, umetnost i nauka nisu ni postojali.
U to doba celokupni duhovni svet bio je jedinstven a njegov sadržaj bio je mističan i religiozan. Ovakvo stanje na području društvene svesti bilo je neposredna  posledica neizdiferenciranih organizacionih oblika društvenog života a koji su opet uslovljavale krajnje slabo razvijene produktivne snage kojima je raspolagalo tadašnje društvo.
Tek u toku kasnijeg razvitka, kada je čovek razvio i usavršio sredstva za proizvodnju i kada je usled toga došlo do društvene podele rada, do razmene i privatne svojine, kad se društvo počelo raslojavati i na području ekonomske baze ali i na području društvene nadgradnje, tek tada je na tom stupnju razvoju počeo i proces diferencijacije društvene svesti.

Religija

Religija je jedan od najstarijih oblika društvene svesti, koji na mističan način odražava objektivni svet. Ona odražava život ljudi iskrivljeno i lažno. Pomoću religije ljudi u svojoj svesti, pored vidljivog, postojećeg, materijalnog sveta, stvaraju i drugi nevidljivi, mistični svet u kome postoji ”natprirodno biće”, za koje veruju da upravlja njihovim svakodnevnim životom. Zato se religija shvata kao organizovani skup ili struktura zamisli (učenja, verovanja), osećanja, simbola i kulturnih radnji vezanih za ”onostrano” ili ”natprirodno biće”.
Religija ima svoje sastavne elemente, a to su:

•     religiozna verovanja (o svemoćnom, sveznajućem, nadprirodnom biću),
•     religiozna osećanja (kompleks različitih osećanja zavisnosti, odanosti, poslušnosti, strahopoštovanja i sl),
•      religiozne ritualne radnje (obredi, ceremonije, vračanja i sl)
•     religiozni simboli (preko kojih religiozni čovek prikazuje nevidljiva ”natprirodna bića” i uspostavlja vezu sa njima).
•     Poslednji element je personifikacija i institucionalizacija svih navedenih elemenata religije, a to su religiozni funkcioneri (najpre vrači, a kasnije sveštenici) i religiozna organizacija (crkva).

Nastanak religije
O nastanku religije postoje različita tumačenja, a najpoznatija su teološko, psihološko, prosvetiteljsko i marksističko tumačenje.
•    Pristalice teološkog tumačenja nastanka religije tvrde da je religija urodjena čoveku. Ona nastaje sa nastankom čoveka i postojaće sve dok postoji svet i ljudi. Na taj način se neistorijski i aprioristički tumači nastanak religije.
•    Po psihološkom tumačenju religija je nastala kao rezultat čovekovog emocionalnog odnosa prema prirodi, prema višim, natprirodnim silama. Ona je nastala kao rezultat određenih čovekovih osobina – strah, bolest, smrt i sl., kao i shvatanja da u prirodi postoje određene više sile koje su mu nepoznate i nedostupne, ali koje određuju njegovu sudbinu.
•    Prema  prosetiteljskom tumačenju proizlazi da je religija nastala kao rezultat čovekovog neznanja i nemoći da objasni mnoge prirodne pojave.
•    Po marksističkom tumačenju religija je istorijska i društvena kategorija. Ona ne postoji od kako postoji svet i ljudi, već je nastala na određenom stepenu društvenog razvoja.