Pomorsko pravo

Pojam pomorskog prava

POMORSKO PRAVO predstavlja skup pravnih odredaba, kojima su regulisani određeni odnosi fizičkih i pravnih lica u vezi sa plovidbom na moru i pomorstvom uopšte. Ova definicija se odnosi na režim plovidbe i prevoz robe i putnika brodom, ali i na veliki broj drugih poslova kao što su ugovor o tegljenju, o pomorskom osiguranju, vađenju potonulih stvari… Takođe u pojam pomorskog prava se ubrajaju plovidbene nezgode i intervencije koje se mogu dogoditi na moru, kao što su: sudar brodova, posebna i zajednička havarija ili spasavanje lica i imovine.
Pomorsko pravo se nalazi u porodici saobraćajnih prava, zajedno sa još 3 podgrane: vazduhoplovnim, drumskim i željezničkim pravom.

PODJELA POMORSKOG PRAVA
PODJELA POMORSKOG PRAVA:
– pomorsko međunarodno pravo,
– pomorsko procesno pravo,
– obligaciono,
– administrativno,
– upravno pravo.

ISTORIJSKI RAZVOJ POMORSKOG PRAVA

Prvi propisi o plovidbi i u vezi sa plovidbom nastali su još u vrijeme prvih robovlasničkih država. Tako Hamurabijev zakonik sadrži pomorsko-pravne odredbe npr. o brodogradnji, zaposlenosti posade, o ugovorima o prevozu.
Među starije izvore se ubraja i zbornik rimskog cara Justinijana (Digeste).
U srednjem vijeku na obalama Mediterana ekonomski jačaju pomorski brodovi i statuti tih gradova sadrže propise o pomorskom pravu.
Početkom novog vijeka jake evropske države nastoje sistematski obuhvatiti cilj kretanja pomorskog prava. Tako je u Francuskoj donijet Zakon o trgovačkoj mornarici, a u Italiji Zakon o plovidbi.
Kod nas je na snazi Zakon o unutrašnjoj i pomorskoj plovidbi iz 1977. godine koji govori o bezbjednosti plovidbe, plovnim putevima, lukama i pristaništima, baždarenju, brodskim ispravama i knjigama. Takođe sadrži brojne ugovore o gradnji, o iskorišćavanju broda. Kodifikacija obuhvata i plovidbene nezgode (sudar brodova, spasavanje na moru). Sadrži i postupak izvršenja i obezbjeđenja na brodovima, nadležnost sudova u pomorskim sporovima, kao i krivična djela.

KARAKTERISTIKE POMORSKOG PRAVA

1. DVA BITNA ELEMENTA PREDMETA REGULISANJA OVE GRANE PRAVA:
– saobraćajni put na kome se odvija pomorska plovidba i saobraćajno sredstvo kojim se ta plovidba ostvaruje. Riječ je o plovnom pomorskom putu koji ne traži nikakva posebna održavanja niti ljudska ulaganja.
– i drugi element predmeta pomorskog prava je brod kao saobraćajno sredstvo koje povlači obavezu ozbiljnijih ulaganja i održavanja, ali ne trpi prostorna i vremenska ograničavanja u svom kretanju.
2. DRUGA SPECIFIČNOST POMORSKOG PRAVA se tiče širine njegovih instituta i raznovrsnosti njegovih odredaba.
3. POMORSKO PRAVO JE AUTONOMNO PRAVO što nas upućuje na njegovu samostalnost, zaokruženost i relativno slobodan razvoj.
4. SLEDEĆA KARAKTERISTIKA JE NJEGOV UNIVERZALNI KARAKTER – Univerzalnost je danas najviše prisutna u onom dijelu pomorskog prava koje tretira obligaciono-pravna i tehnička pitanja (ukrcavanje, iskrcavanje, havarije, čuvanje robe na brodu…).
5. TERMIN TRADICIONALIZAM ukazuje na sporost evolucije pomorskog prava, njegovu nedovoljnu promjenljivost, pa čak i konzervatizam npr. ugovor o prevozu robe.
6. POMORSKO PRAVO JE SLOŽENA GRANA PRAVA – Misli se na pom. pravo kao složenu cjelinu i mješavinu unutrašnjeg i međunarodnog prava, obligacionog, administrativnog i drugih grana prava.
IZVORI POMORSKOG PRAVA

Razlikujemo materijalne i formalne izvore prava.
MATERIJALNI IZVORI su volja vladajuće klase u jednom određenom društvu, dok FORMALNI predstavljaju specifičnost pomorskog prava.
1. Zakoni i drugi pozitivni propisi – Na čelu liste izvora pomorskog prava nalaze se zakoni kojima nacionalni zakonodavci regulišu određene društvene odnose u pomorstvu. Zakoni nijesu uvijek samostalni pomorski zakoni, već trgovački zakoni ili zakonici. Pored trgovačkih zakona među izvorima pomorskog prava se nalaze i zakoni javnog ili administrativnog prava. Zakon o pomorskoj i unutrašnjoj plovidbi iz 1977. godine je jedan od najobuhvatnijih zakona te vrste na svijetu, jer sadrži odredbe iz više grana prava, određujući na taj način i najširi pojam pomorskog prava. Zakon govori o bezbjednosti plovidbe, plovnim putevima, lukama i pristaništima, plovidbi i pilotaži, utvrđivanju sposobnosti broda, baždarenju i brodskim ispravama i knjigama, kao i posada broda, drž. pripadnost, upis broda.
2. Običaji i lučke uzanse – Običaji mogu biti lokalnog, opšteg i međunarodnog karaktera, zavisno od toga da li se njihova primjena odnosi na jedno mjesto, širu teritoriju ili međunarodnu zajednicu.
Od pomorskih običaja treba razlikovati pomorske uzanse tj. lučke uzanse. One predstavljaju kodifikovane i objavljene običaje – u ovom slučaju običaje koji važe u određenoj luci. Kod nas su imali primjenu Opšte uzanse za promet robe, koje je Glavna arbitraža donijela 1954. godine.
3. Konvencije i drugi međunarodni akti
a) Regulisanje starih i novonastalih odnosa u pomorskom pravu praćeno je težnjom međunarodne zajednice da se pored stalne kodifikacije vrši unifikacija međunarodnih odredaba. Takva tendencija je posljedica potreba da se more koristi na jedinstven i praktičan način koji bi bio prihvatljiv za korisnike iz raznih zemalja, bez obzira na njihovu udaljenost ili društveno-ekonomsko uređenje.
Međunarodne konvencije su:
– Konvencija za izjednačavanje pravila o sudaru brodova iz 1910. godine,
– Konvencija o izjednačavanju nekih pravila o teretnici iz 1924. godine,
– Konvencija o režimu plovidbe na Dunavu iz 1948. godine,
– Konvencija o zaštiti ljudskih života na moru iz 1960. godine.
b) Kategoriji međunarodnih izvora treba dodati i međunarodne akte, kao što su međunarodni izvori autonomnog karaktera, donijeti od međunarodnih organizacija ili udruženja. Ovi izvori nisu potpisani i ratifikovani od država, već prihvaćeni od brodarskih organizacija u svijetu. Najbolji primjer za to su: Jork-Antverpenska pravila kojima se sa povremenim revizijama regulišu odnosi između učesnika plovidbenog poduhvata za vrijeme zajedničke havarije.
c) Međunarodni izvori pomorskog prava su:
– Međunarodne organizacije,
– Svjetsko udruženje za međunarodno pravo,
– Institut za međunarodno pravo,
– Organizacija UN,
– Međunarodna trgovinska komora,
– Međunarodna akademija za uporedno pravo,
– Međunarodna unija za telekomunikaciju, MOR.
4. Sudska praksa i pravna teorija – Kod nas sudska praksa ima uticaj na pravilno tumačenje i jedinstvenu primjenu odredaba pomorskog prava. Nauka daje svoj doprinos razvoju ove grane prava i svojim tumačenjem i stvaralačkom kritikom pomaže sudsku praksu i posredno utiče na usavršavanje svih izvora prava.