Pravo Evropske Unije – Načelo slobode kretanja kapitala

Uvod

Svaka ekonomska aktivnost javnopravnog tela, pa tako i aktivnosti javnopravnog tela na dodeli javnog ugovora poslovnom partneru, podleže pravilima o tržišnom nadmetanju. Da bi se osiguralo slobodno tržišno nadmetanje i tržišno delovanje javnopravnog tela, Evropska zajednica svojim pravilima ograničava delovanje javne vlasti i prisiljava je da se u svojim ekonomskim aktivnostima ponaša tržišno. To je posebno izraženo u postupcima dodele javnih ugovora bilo o javnoj nabavi, o koncesiji ili o javno-privatnom partnerstvu.

Pravna imovina Zajednice koja se odnosi na dodelu javnih ugovora (o javnoj nabavi, o koncesiji ili o javno-privatnom partnerstvu) temelji se na opštim načelima koja proizlaze iz Ugovora o osnivanju Evropske zajednice, te iz sudske prakse Evropskog suda pravde.

Skladno praksi Evropskog suda pravde i različitim interpretativnim priopštenjima i drugim aktima Evropske komisije, na javnu nabavu, na koncesije i na razne oblike javno-privatnog partnerstva primenjuju se pravila koja vrede za tržišno nadmetanje, pa javnopravna tela mogu obavljati javnu nabavu, dodeljivati koncesije ili odabirati partnera za sklapanje ugovora o javno-privatnom partnerstvu jedino u kontekstu delotvorne konkurencije i postupajući transparentno.  Sloboda kretanja kapitala je suštinska pretpostavaka stvaranja unutrašnjeg tržišta i ekonomske i monetarne unije. Integrisano finansijsko tržište nije moguće stvoriti bez slobode kretanja kapitala. Ovim pitanjima, po opštoj oceni, poklanjala se u Uniji značajna, ali i nedovoljna pažnja. Ipak, postignuto je da se koordinacija ovih aktivnosti vrši posredstvom Centralne evropske banke. Takođe, uveden je zajednički novac EURO u 2002. godini.

 
Četiri fundamentalne slobode u EU
Zajedničko i unutrašnje tržište predstavljaju najvažniji deo početnih, pa i suštinskih elemenata integracionih procesa u Evropi. Zajedničko tržište je bilo bazirano na 4 osnovne slobode, popularno nazvane Stubovi zajednice, a one su:

1. Sloboda kretanja roba – ključnu uogu u konstituisanju zajedničkog, odnosno unutrašnjeg tržišta ima sloboda kretanja roba. Ova sloboda je sačinjena, uslovno rečeno, od tri dela, gde se prvi deo odnosi na eliminaciju carninskih i sličnih davanja između država, kao i unutršnjih i diskriminatornih novčanih davanja; drugi deo se odnosi na eliminaciju necarinskih kvantitativnih ograničenja i sličnih barijera; treći deo se odnosi na dejstva autorskih prava i industrijske svojine.
Zajednica se zasniva na carinskoj uniji koja se odnosi na svu robnu razmenu i obuhvata zabranu carina na uvoz i izvoz između država članica i svih dažbina koje imaju isto dejstvo, kao i uvođenje zajedničke carinske tarife u njihovim odnosima sa trećim zemljama. Dalje, niti jedna država ne može na proizvode iz drugih država članica naplaćivati bilo kakve unutrašnje poreze radi zaštite drugih proizvoda. Savet je nastojao da harmonizuje suštinski važno pitanje dodatnih poreza, jer su oni najveći deo prioda Zajednice.
Da bi se obezbedila sloboda kretanja roba, nužno je bilo eliminisati kvantitativne restrikcije i mere ekvivalentne njima. Kvantitativne restrikcije predstavljaju numerička ograničenja trgovine robama između država, a kao sinonim se upotrebljava naziv Kvota.
Izuzeci od principa slobode kretanja roba: moguća su ograničenja uvoza, izvoza ili tranzita robe, ako su ona opravdana razlozima javnog morala, javnog poretka, javne bezbednosti, zaštite zdravlja i života ljudi, životinja ili biljaka, zaštite nacionalnog kulturnog dobra umetničke, istorijske i arheološke vrednosti ili zaštite industrijske i trgovačke svojine.

2. Sloboda kretanja lica – sadrži više elemenata, a najbitniji deo je sloboda kretanja radnika. Posle II svetskog rata postojala je veoma izražena protekcionistička politika u pogledu zapošljavanja straih radnika koje su smatrali igrantima. Oni su, po pravilu, imali nesiguran položaj i suočavali su se sa brojnim restrikcijama i ograničenjima. Posle Rimskih ugovora (1957. godine) bilo je jasno da će se uspostaviti sloboda kretanja radnika po isteku tranzicionog perioda, do 1970. godine (završio se godinu dana ranje).
Sloboda kretanja radne snage ima nesumnjivo veliki politički, socijalni i kulturni značaj. Poznato je da veliki broj radnika živi u drugim državama duži period vremena i u tim sredimana organizuje ukupan život i ostvaruje ogroman uticaj na socijalna dešavanaj. Njihova deca nastavljaju da žive u tim sredinama, zapošljavaju se, zaključuju brakove sa domicilnim stanovništvom – ove pojave su naročito izražene u ovom vremenu i značajno doprinose da se EU lagano približava stapanju različitih kultura kao osnova za promociju evropskog građanstva.
U okviru ove slobode radnici, sa izuzetkom ograničenja koja nastaju iz razloga javnog poretka, bezbednosti i zdravlja, imaju pravo: da prihvate stvarno učinjene ponude za zapošljavanje; da se u tu svrhu slobodno kreću na teritorijama drđava članica; da borave u jednoj državi članici radi zaposlenja u skladu sa zakonskim i administrativnim propisima koji regulišu zapošljavanje državljana tih država članica; da se zadržavaju na teritoriji države članice posle zaposlenja u toj državi u skladu sa uslovima koje komisija utvrdi u izvršnim uredbama. Izuzetak od ove slobode čine radnici u javnoj upravi. Predviđa se i pravo radnicima da ostanu na teritoriji države članice posle gubitka posla u toj državi.
Ova sloboda se odnosi prve svega na radnike iz država članica, zatim, od 1994. godine ta prava uživaju i radnici iz Islanda, Lihtenštajna i Norveške, a od 1999. i radnici poreklom iz Švajcarske. U ograničenom smislu, ova prava imaju i radnici poreklom iz Turske i Maroka.
Najvažniji stav je pitanje položaja članova porodica radnika. Ta prava su liberalno postavljena i u pogledu položaja najbližih srodnika radnika. Po tom osnovu prava uživaju supružnici, deca do 21. godine starosti, drugi maloletni članovi familije, izdržavani roditelji, dedovi i babe supružnika. Ta prava se odnose na življenje s radnikom, zapošljavanje, čak i ako nisu državljani države članice. Deca imaju pravo na nediskriminatorni pristup obrazovanju, a takođe, za njih su predviđeni specijalni programi kako bi se što uspešnije integrisali u novu sredinu, kao i programi kako bi se obrazovali na svom jeziku i u duhu kulture države iz koje potiču.