Svojeručni testament

1.POJAM TESTAMENTA

Za sticanje nasljednog prava u našem pravnom sistemu traži se samo pravni osnov. Naše nasljedno pravo piznaje dva pravna osnova za nasljeđivanje, a to su testament i zakon. Na osnovu testamenta nasljednike određuje sam ostavilac izjavom svoje posljednje volje, koja je sadržana u testamentu. Na osnovu zakona nasljednike određuje sam zakonodavac pomoću određenih činjenica koje se moraju steći za jedno lice da bi ono postalo nasljednik. Obzirom da nasljednici stiču ostaviteljevu imovinu besplatno, bez naknade, razumljivo je da u konkurenciji ova dva pravna osnova jaču pravnu snagu ima volja ostavitelja odnosno testament u odnosu na zakon.
Testament (zaveštanje oporuka, poslednja volja) predstavlja zakonom uređeni oblik jednostrane, strogo lične izjave volje za to sposobnog lica, kojom ono određuje raspodelu svoje imovine posle svoje smrti i eventualno, daje druge izjave i naredbe u vezi sa svojom smrću.
Drugim riječima, pravilo je da testamentom testator uređuje raspodjelu imovine za slučaj svoje smrti, ali pored toga testator može da unese i neke neimovinske odredbe, koje po svojoj prirodi mogu biti raznovrsne: one koje se odnose na imovinska raspolaganja, one koje se tiču sprovođenja poslednje volje i razne druge odredbe neimovinskog karaktera. Testament u pravnom, tj naslednopravnom smislu riječi treba razlikovati od tzv. umjetničkih, političkih ili književnih testamenata. Dok u nasljednopravnom smislu riječ zavještanje, odnosno testament ima više značenja.
U pravnoj teoriji je izvršena podjela sadržine testamenta na materijalnu, formalnu i na onu koja obuhvata tzv. ostale odredbe.
U materijalnu sadržinu spada veliki broj raznovrsnih odredbi, ali za nju je karakteristično to što se uvjek, neposredno ili posredno, odnosi na imovinsko raspolaganje zavještaoca. Materijalna sadržina testamenta je u pitanju kod: postavljanja nasljednika, određivanja nasljednih djelova, određivanja uslova, rokova, isključenja iz nasleđa, i dr.
Sa druge strane formalna sadržina testamenta odnosi se na slučaj postavljanja izvršioca testamenta, ili određivanja tzv. konkretizatora testatorove volje samo u vezi sa nekom posebnom odredbom u testamentu. Konačno, sadržina testamenta može biti i neimovinske prirode tzv. ostale odredbe : priznavanje vanbračnog očinstva, određivanje mjesta i načina sahrane. Kao što je poznato u rimskom pravu, postavljanje naslednika je bio glavni i suštinski element sadržine zavještanja, element bez koga testament ne proizvodi pravno dejstvo. U savremenim pravima, odredba o postavljanju univerzalnog nasljednika, nije neophodna za punovažnost testamenta. Ipak, on ima veliki praktični značaj – nasljednik stupa u sva prava čiji je titular bio ostavilac, na njemu je obaveza da namiri ostaviočeve dugove, da ispuni određene naloge. Nasljednik se najčešće postavlja neposredno: imenom i prezimenom, a često se uz ime i prezime stavlja i dodatak koji označava odnos između zavještaoca i nasljednika. Određivanje naslednika može biti i posredno, i to na dva načina. Prvi način posrednog određivanja naslednika sastoji se u tome sto zavještalac u testamentu navede podatke na osnovu kojih se može utvrditi identitet nasljednika. Na primjer, zavještalac odredi da će njegov nasljednik biti ono od njegove djece koje ostane na selu i bavi se zemljoradnjom, ili navede da će nasljedstva dobiti njegov sekretar i mnogo drugih sličnih primjera. To znači da nasljednik može postati i lice koje u trenutku sačinjavanja testamenta nije moglo da se individualizuje. Drugi način posrednog određivanja nasljednika se odnosi na njegovu individualizaciju, i tu se javlja situacija da testator ostavlja jednom licu određena prava i koristi iz zaostavštine. Dakle, nasljednik može da bude određen na razne načine, neposredno ili posredno, ali je bitno da to bude učinjeno tako da se tumačenjem može utvrditi ko je to lice i kakva je vrsta sukcesije u pitanju. Nasljednik može nasljediti cjelokupnu zaostavštinu, ili samo jedam njen dio, što se najčešće određuje razlomkom. Razumije se, univerzalni sukcesor ne mora biti samo jedno lice, već naprotiv, u testamentu zavještalac ih može postaviti više, i to na različite načine.
Trenutkom smrti ostavioca, postavljeni nasljednik stiče zaostavštinu. Od smrti ostavioca, pa sve do smrti nasljednika, sva nasljeđena prava i obaveze će se nalaziti u njegovoj imovini. Međutim i od tog pravila postoje izuzeci. Naime, moguće je zamjeniti nasljednika, postaviti uslove, rokove, kao i naloge. Zamena nasljednika ima više oblika, i sadrži manje ili veće sličnosti kao kod sukcesivnog nasljeđivanja.
Treba istaći da što se tiče, formalnog smisla, zavještalac može imati više testamenata, i u tom slučaju oni će se međusobno dopunjavati, ali i isključivati. U materijalnom smislu, zavještalac može imati samo jedan testament. Naime, zavještalac može ostaviti više testamenata u formalnom smislu, ali sud mora, uzimajući sve okolnosti u razmatranje, ustanoviti šta je poslednja volja ostavioca. Poslednja volja mora biti jedinstvena i jedna, i to je ono što testament čini materijalnim.
Sačinjavanjem testamenta ostavitelj svjesno mijenja zakonom predviđeni i propisani predviđeni red nasljeđivanja pridržavajući se pri tome jedino imperativnih propisa o nužnom nasljednom dijelu.

2.ISTORIJAT TESTAMENTA

Pojava i upotreba testamenta počinje u gentilskim uređenjima u kojima je imovina bila zajednička, ali u sasvim drugim značenjima i pravnim efektima od pravnog značaja naših današnjih testamenata.
Da bi testament mogao da se pojavi, bilo je potrebno da se u društvu afirmiše individua i njena volja. To, naravno nije bilo moguće u uslovima primitivnog razvoja društva. Drevna prava, izgleda da nisu uspjela da dođu do toga da subjekat svojom voljom postavi sebi nasljednika. Taj odlučujući korak je načinilo rimsko pravo. Testament se kod Rimljana pojavio najvjerovatnije u periodu VII-VI v.pne., u vrijeme raspada zajedničke i nastanka privatne svojine.
U rimskom periodu intestatsko (zakonsko) nasleđivanje se primenjivalo samo onda ako je ostavitelj umro bez testamenta, govorilo se da je velika nesreća umreti bez testamenta. Tek, ako ostavilac nije ostavio testament primenjivao se Zakonik XII tablica koji je poznavao tri nasledna reda: sui heredes, proksimus adgnatus i gentiles. Vremenom, po pretorskom pravu gubi značaj neposredna vlast ostavitelja nad agnatskim članovima njegove porodice a to uzrokuje i slabljenje agnatskih veza. Reformama u carsko doba i uvođenjem Justinijanovog sistema (Novela 118) dotadašnje agnatsko