Uvod u građansko i stvarno pravo

POJAM

Naziv „građansko pravo“ je nastao prevodom latinskih reči ius civile, koje je važilo samo za rimske građane (cives), a ne za strance (peregrine).  Danas građansko pravo predstavlja porodicu ili familiju više grana prava u koju spadaju:

1. Opšti deo građanskog prava,
2. Stvarno pravo,
3. Nasledno pravo,
4. Porodično pravo i
5. Obligaciono pravo.

U širem smislu, obuhvata i novorazvijena prava, kao što su trgovinsko, intelektualno, radno pravo i dr. Sinonimi za građansko pravo su: civilno pravo (ius civile), imovinsko pravo (pretežno reguliše imovinske odnose), privatno pravo (spada u oblast privatnog prava).

SISTEMATIKA

U pravnoj književnosti i zakonodavstvu zemalja koje su prihvatile rimsku pravnu tradiciju ističu se tri glavne sistematike građ. prava:

1. Instituciona
2. Jusnaturalistička
3. Pandektistička

1. Instituciona sistematika građanskog prava – građansko pravo je prema ovoj sistematici razvrstano na: LICA, STVARI i TUŽBE.
2. Jusnaturalistička sistematika građanskog prava – po ovoj sistematici sve pravne norme i instituti se razvrstavaju od užih ka širim celinama, tj. od prava koje se odnosi na pojedinca (tu spadaju statusno, stvarno i obligaciono pravo), pa do prava koje se odnosi na društvo (tu spadaju bračno i porodično pravo).
3. Pandektistička sistematika građanskog prava – je prihvaćena i u našem pravnom sistemu, ona deli građansko pravo na: opšti deo, stvarno pravo, obligaciono pravo, porodično i nasledno pravo.
Opšti deo – obuhvata građanskopravne norme, kojima su regulisana pitanja od značaja za više grana građanskog prava.
Stvarno pravo – reguliše odnose koji nastaju u vezi sa zasnivanjem i vršenjem vlasti na stvari.
Obligaciono pravo – reguliše dužničko – poverilačke odnose, koji nastaju na osnovu: ugovora, prouzrokovanja štete drugom, sticanja bez osnova, poslodavstva bez naloga i jednostrane izjave volje.
Porodično pravo – reguliše porodične i srodničke odnose: bračno pravo, roditeljsko pravo i starateljstvo.
Nasledno pravo – reguliše nasleđivanje, odnosno prelaz imovine umrlog lica na naslednike.

NAČELA

Pod načelima se podrazumevaju osnovni, zajednički pravni principi, na kojima se zasniva neka grana prava.
Svaka grana pravnog sistema ima svoja načela, tako da pravne norme, tj. pravila koja se donesu u određenoj grani pravnog sistema imaju svoj osnov u tim načelima.

Načelo Autonomije volje
Označava mogućnost subjekata prava da, po pravilu, po svojoj volji urede svoje odnose, te da slobodno odlučuju o vršenju prava koja im pripadaju. Autonomija volje obuhvata: slobodu zasnivanja pravnih poslova i slobodu vršenja prava. Sloboda zasnivanja pravnih poslova podrazumeva slobodu subjekta: da zasnuje ili ne zasnuje pravni posao; da bira stranu sa kojom će zasnovati taj posao i da, eventualno sa drugom stranom (ako se zaključuje ugovor ili drugi dvostrani pravni posao) odredi sadržinu pravnog posla. Sloboda vršenja prava predstavlja ovlašćenje subjekta da o vršenju ili nevršenju prava, načinu vršenja prava, raspolaganju pravima i njihovoj zaštiti odlučuje po svojoj volji. Ovo načelo proizilazi iz činjenice da je građansko pravo pretežno regulisano dispozitivnim normama (to su pravne norme koje stranke mogu svojom voljom menjati, za razliku od kogentnih pravnih normi, koje to ne dozvoljavaju). Autonomija volje je ograničena prinudnim propisima, javnim poretkom i dobrim običajima.