Veberova koncepcija moći

VEBEROVA KONCEPCIJA MOĆI
Sažetak:
Po mišljenju autora ovog teksta, Veberovo shvatanje moći predstavlja najvažniju tačku u njegovoj sociologiji vlasti. Bez kategorije moći nije moguće razumeti Veberovo shvatanje politike, kao ni njegovo određenje države. Veliku važnost ima Veberovo razlikovanje moći i vlasti. U ovom radu se posebna pažnja poklanja Veberovoj analizi legitimnosti vlasti, jer to pitanje ima veliki značaj za političku sociologiju. U tekstu se detaljno prikazuju najvažnije odlike sva tri tipa legitimnosti vlasti: racionalno-birokratske, tradicionalne i harizmatske. Drugi
deo teksta bavi se pitanjima društvene podele moći. U okviru toga izlažu se Veberovi pogledi na klase i staleže, kao i na političke partije.

Ključne reči: moć, vlast, legitimnost, birokratska vlast, tradicionalna vlast, harizmatska vlast, klase i staleži, političke partije

ISTORIJSKO-TEORIJSKI KONTEKST
Druga polovina devetnaestog veka, vreme Veberovog studiranja i intelektualnog sazrevanja, protiče u Nemačkoj u znaku istorijske škole koju predvodi Leopold fon Ranke. U središtu tog teorijskog pravca je pojam države, i to „države moći“ (Machtstaat). To je jedan od glavnih razloga kojim se može objasniti uspon i uticaj istorijske škole u Nemačkoj toga doba. „Moć je, kao ujediniteljska i osvajačka sila, opsesivan predmet interesa i znanstvenika i političara“, jer je Nemačka toga doba ne samo dugo čekala na ujedinjenje, već je u odnosu na Englesku, Francusku i Rusiju, predstavljala svojevrsnu evropsku periferiju. Dakle, opsednutost problematikom moći nemačke istorijske škole može se objasniti dvostrukim razlozima: (a) unutrašnjim, u vidu legitimnih nacionalno-patriotskih težnji za ujedinjenjem; i (b) spoljašnjim, u smislu pretenzija za ulazak u krug velikih evropskih sila i učešće u deobi kolonijalnog kolača. Za ujedinjenje Nemačke najzaslužnija je Pruska, koja na delu sprovodi obrazac „politike moći“ (Machtpolitik).
Naredno obeležje duhovne situacije u Nemačkoj druge polovine devetnaestog veka je jaka idealistička tradicija u filozofiji i društvenim naukama, koje su pod uticajem velikih filozofsko-teorijskih sistema Kanta i Hegela. Čitavo Veberovo delo, po oceni Mihajla Đurića, predstavlja „gigantski pokušaj da se prevaziđu jednostranosti i ograničenja idealističke tradicije u nemačkoj pravnoj nauci i ekonomiji i da se produbi i proširi analitički okvir Marxovog materijalističkog shvatanja“.

 
ODREĐENJE MOĆI
Svoju teoriju moći, kao i političku sociologiju u celini, Veber je zasnovao na osobenim shvatanjima društvenog delanja, društvenog odnosa, a posebno iz jedinstvene koncepcije politike, države i oblika vlasti. Pogledajmo u najsažetijem vidu kako sam Veber shvata i definiše šire konceptualne okvire unutar kojih smešta i određuje pojam moći kao ključni pojam političke sociologije.

Oblici društvenog delanja

Postoje, po Veberu, četiri oblika društvenog delanja:

(1) ciljnoracionalno: kad se dela (ili ne dela) u skladu sa očekivanjem ponašanja spoljnjeg sveta i drugih ljudi, da bi se postigli sopstveni ciljevi kojima se racionalno teži;
(2) vrednosnoracionalno: kad se svesno veruje u etičku, estetsku, religioznu ili drugu apsolutnu vrednost određenog ponašanja, zbog same vrednosti i nezavisno od uspeha delanja;
(3) afektivno, naročito emocionalno: kad se dela u skladu sa aktuelnim afektima i duševnim stanjem:
(4) tradicionalno: kad se dela u skladu sa ustaljenim navikama i običajima.

Moć po Veberovoj koncepciji predstavlja oblik društvenog delanja sa ciljem da se sprovede sopstvena volja. Očigledno je da svaki od navedena četiri vida društvenog delanja može da posluži kao osnova i sadržaj procesa moći.

Društveni odnos
Veberova definicija moći, kao što ćemo kasnije videti, uključuje pojam društvenog odnosa. Fenomen moći je, dakle, moguć unutar određenog društvenog odnosa. Pod društvenim odnosom Veber podrazumeva „ponašanje većeg broja osoba koje je po svom smisaonom sadržaju uzajamno podešeno i time orijentisano. Društveni odnos sastoji se, dakle, potpuno i isključivo u izgledima da se društveno dela na neki (smisaono) mogući način, bez obzira na čemu se zasnivaju ti izgledi“.

Kao što ističe Rajnhard Bendiks (Reinhard Bendix) moć je, u najopštijem smislu Veberovog shvatanja, aspekt većine, ako ne i svih društvenih odnosa. Čovek može da ispoljava moć na tržištu, za predavačkom katedrom, na večernjem prijemu, u sportu ili naučnoj diskusiji, u erotskom ili odnosu milosrđa“.Istina, on dodaje da bi upotreba pojma moći u ovako širokom smislu imala malu naučnu korist i upotrebnu vrednost.