Arhitektura Hagia Sophia-Aja Sofije

UVOD

Istorijat Aja Sofije

Crkva Aja Sofija (Sveta Sofija) pravo je remek-delo Vizantijske arhitekture. Korišćena je kao crkva 916 godina od dana kada je izgrađena (537.), sve do dana kada je Carigrad osvojen 29. maja 1453. Od tada pa sve do 1934. godine, koristila je muslimanima kao džamija.
Nakon velike restauracije, koju je naredio Kemal Ataturk, građevina je otvorena za turiste u februaru 1935. godine. Treći je najposećeniji muzej Republike Turske. Ime Aja Sofija (Hagia Sophia) znači Sveta (božanska) Mudrost. .Aja Sofija (Crkva Svete mudrosti) je bila najveća crkva u Istočnom Rimskom Carstvu. Sagrađena u doba cara Justinijana u Carigradu, Aja Sofija , jedno od najvećih graditeljskih dostignuća.
Prvu crkvu na tom mestu koju je započeo car Konstantin, bila je razrušena usred pobune (532)., kada je Justinijan zamalo izgubio presto. Ponovno je izgrađena za samo pet godina (537.) i odmah je dostigla svetsku slavu. To je bila najpoznatija crkva u hrišćanstvu skoro 900 godina. Nakon turske pobede 1453 godine, crkva je pretvorena u džamiju, a naknadno su dodata četiri minareta. Mozaici koji su postojali u crkvi prekriveni su krečom. Čuvene freske su istrugane i prekrečene (sada postoje samo ostaci nekoliko predivnih mozaika Bogorodice sa Isusom Hristom), a potom je svaki sultan dodao nešto što je tipično za arapsku umetnost. Ostatak građevine ostao je netaknut.
Prvu drvenu crkvu na mestu današnje Aja Sofije podigao je car Konstantin II 360. – “Megalo Ekklesia” (Velika crkva), koja će nestati u velikom požaru 404.godine, ali je ktitor Teodosije II izgradio novu Aja Sofiju do 10. oktobra 415. godine.
Bazilika arhitekte Rufinusa koja je uništena u požaru za vreme bune Nika, biće obnovljena kao remek delo arhitekta-matematičara Antemije iz Tralesa i Isidor iz Mileta nakon pet godina izgradnje, 27. decembra 537.godine.

Pod pokroviteljstvom Justinijana I 553. prvi put u Aja Sofiji biće organizovan jedan Vaseljenski sabor. Ovde su krunisani skoro svi vizantijski carevi i bila je središte patrijaršije, izuzev latinske vladavine Carigradom 1204–61. sve do pada pod tursku vlast.

Godine 1453. sultan Mehmed Osvajač naredio je da se crkva pretvori u džamiju. Uklonjena su zvona, oltar, 15 m veliki srebrni ikonostas a ikone su pokrivene malterom koji je naknadno iscrtan muralima u duhu Islama i dodata su četiri minareta. Aja Sofija je 1935. godine pretvorena u muzej

ARHITEKTURA AJA SOFIJE
Vizantijska umetnost
Zbog geografskog položaja na granici zapada i istoka, vizantijska umetnost je bila predodređena da sjedini elemente grčko-rimske i istočnjačke umetnosti. Centar vizantijske umetnosti bio je Carigrad, u kome su istočnjačke i grčko-rimske tradicije prožete hrišćanskom idejom po kojoj je car predstavnik Boga na zemlji.
Umetnost je trebalo da materijalizuje božanske zakone. Jedan apsolutni poredak božanskog porekla. Interesovanja umetnika bila su ograničena. On je bio dužan da sledi prototip  u kome je sve telesno i čulno bilo potisnuto u korist duhovnog, u korist ideje o apsolutnom
Razvojne etape vizantijske umetnosti bile su obležene periodima uspona i padova. Posle najezde varvarskih plemena, koja su pretila na svim granicama,u haotičnim vremenima seobe naroda, Justinijanova vlada u VI veku obležava prvi uspon vizantijske umetnosti.

U ovom periodu u arhitekturi preovladava centralna građevina sa osnovom grčkog krsta upisanog u kvadrat i sa jednom ili pet kupola. Kupole dobijaju tambur  sa prozorima, kroz koje svetlost pada odozgo .Građevine postaju uže, a više. Spoljašnjem izgledu građevine pridaje se veći značaj bogatijim raščlanjavanjem zidova i kombinacijama samog građevinskog materijala: cigle, kamena i maltera kojima se stvara polikromija  i živopisnost fasada. Tada je u Carigradu izgrađen najveći spomenik vizantijske arhitekture.