Berzanski posrednici

Berzanski posrednici

Trgovina na berzi se odvija između berzanskih posrednika (članova berze) koji moraju ispuniti rigorozne kadrovske, organizacione i finansijske standarde kako bi bili primljeni u članstvo. Prijem članova na berzu naziva se listing. Članovi imaju mesto na berzanskom parketu što je tradicionalni naziv za pravo da se učestvuje u trgovini. Veliki broj berzi ima ograničen broj ovih mesta čijom se kupovinom odnosno zakupom, uz ispunjenje drugih strogih uslova, stiče eksluzivno pravo kupovine na berzi. Samo ovi ovlašćeni igrači imaju pravo pristupa berzanskom parketu što uz poštovanje rigoroznih pravila između samih članova i prema klijentima unosi neophodnu dozu poverenja i sigurnosti u berzanski posao.

Generalno gledano, svi berzanski posrednici se mogu podeliti na brokere i dilere. Brokeri rade u svoje ime a za tuđ račun uzimajući proviziju za obavljeni posao; dileri rade u svoje ime i za svoj račun zarađujući na razlici u ceni.

Mnoge berze dalje klasifikuju ove berzanske posrednike. Tako na najvećoj svetskoj berzi – Njujorškoj berzi (New York Stock Exchange), postoji nekoliko tipova članstva.
Komisioni brokeri (commission brokers) su članovi berze koji rade kao agenti koji kupuju i prodaju hartije od vrednosti za klijente svoje brokerske kuće i kao dileri za sopstveni račun.
Berzanski brokeri (floor brokers) se često nazivaju i brokeri brokera. Oni izvršavaju naloge drugih brokera kada su ovi previše zauzeti ili kada su van berzanskog parketa, primajući deo njihove provizije. Ovi brokeri se još zovu i brokeri od dva dolara – termin koji vodi poreklo još iz vremena kada su primali po dva dolara za svakih sto realizovanih akcija. Brokeri nazvani “specijalisti” (specialists) igraju kritičnu ulogu jer služe kao tačka kontakta između brokera sa kupovnim i prodajnim nalozima. Svaki specijalista poseduje pult za trgovanje gde je zadužen za trgovinu jednom ili više akcija. Za pultom se uparuju ponude za kupovinu i prodaju od strane brokera što čini određivanje cena konkurentnim. Kada se najviša kupovana cena izjednači sa najnižom prodajnom, transakcija se realizuje.
Specijalista može raditi kao broker ili diler. Kao broker, specijalista izvršava naloge za druge brokere uzimajući proviziju. Takođe, specijalista kupuje i prodaje hartije od vrednosti za koje se specijalizovao za sopstveni račun. Ukoliko postoji veći broj kupovnih od prodajnih naloga (ili obrnuto) specijalista koristeći sopstvena sredstva nastoji da smanji debalans. On to čini kupujući ili prodajući suprotno od trenda na tržištu. U ovoj ulozi specijalista radi kao principal ili diler. Marker makers (marker mejkeri) su specijalsti koji trguju hartijama od vrednosti tačno određene vrste, tj. u svakom trenutku moraju kupiti i prodati hartiju od vrednosti za koju su specijalizovani, čak i u slučaju velikih kolebanja. Oni su u centru berzanskih aktivnosti jer stabilizuju cene u berzanskoj trgovini.
Trejderi ili trgovci (floor traders) trguju isključivo za sebe koristeći dnevne oscilacije u ceni. Međutim, njihova aktivnost je sve manja usled visokih troškova. Pored ovih igrača na berzanskom parketu pojavljuju se i dileri koji trguju lotovima koji su manji od standardnmih (odd lot dealers). Naime, veliki broj investitora ne poseduje novčana sredstva ili toliku aktivu da bi trgovao standardnim lotovima (od sto komada hartija od vrednosti) već su u mogućnosti da učestvuju samo u sitnijim transakcijama. Njihove naloge realizuju dileri koji su se specijalizovali za takvu sitniju trgovinu, uz mnogo veće provizije. Naravno, veća provizija se zaračunava na ime spremnosti ovih dilera da kupuju i prodaju nestandardne lotove a time zadržavaju u svom portfoliu ostatak od standardnog lota. Ipak, u novije vreme ovakva situacija je prilično promenjena jer je veliki broj brokerskih kuća i specijalista počeo obavljati i ovu aktivnost čime je tržišna niša dilera koji trguju nestandardnim lotovima u velikoj meri ugrožena.
Kada investitor preda svoj nalog u brokersku kuću, on se prenosi kroz različite komunikacione sisteme do parketa na berzi. Brokeri na parketu odlaze do pulta, specijalizovanog za tu vrstu hartije od vrednosti, nastojeće da realizuju nalog prema instrukcijama klijenta.
Naravno, razvojem informacione i komunikacione tehnologije ovakav vid realizovanja berzanske trgovine ostao je samo atrakcija za mnogobrojne znatiželjnike. Savremena kontinuirana trgovina ne zahteva prisustvo na parketu već samo komunikacionu povezanost sa centralnim kompjuterom.

Banka u ulozi berzanskog posrednika
Jedna od osnovnih aktivnosti poslovnih banaka je pružanje brokersko-dilerskih usluga, kojima se uspostavlja veze izmedju investitora i emitenta hartija od brednosti.
Na sekundarnom tržištu hartija od vrednosti poslovne banke se pojavljuju u ulozi brokera (posrednika koji trguju po nalogu svojih komitenata i njihovim hartijama od vrednosti). Ako banka preuzme emisiju, onda je to brokerski posao za banku jer radi u ime i za račun emitenta, i tek po plasiranju – prodaji hartija od vrednosti (npr. obveznica) na sekundarnom tržištu prenosi sredstva emitentu. Kod preuzimanja cele emisije hartija od vrednosti, banka sklapa ugovor sa emitentom i prodaje hartije po nalogu komitenta i u skladu sa prodajom, prenosi prava emitentu.
Banka, kao glavni broker, u cilju brže prodaje prenosi deo emisije na na prodaju drugim bankama. Ona takođe sa tim bankama, sklapa ugovor o preuzimanju, a hartije od vrednosti se mogu prodavati tokom celog otplatnog perioda.