Ekonomska špijunaža i pokusaj zaštite patenta

1. UVOD

Savremeno poslovanje prožeto je bespoštednom borbom ekonomskih subjekata na tržištu koja se neretko svodi i na nedozvoljena sredstva a sve sa ciljem ostvarivanja što bolje pozicije na tržištu i naravno što većeg profita. U svemu tome, čak i najveći giganti ponekad su prinuđeni da se prilagode i pribegnu takvim metodama poslovanja u čemu neretko čine i krivična dela ili dolaze u sukob sa konkurencijom.
Posebno ugrožena u svemu tome je intelektualna svojina koja podstiče ljudsko stvaralaštvo i dalje živi i pomera granice nauke i tehnologije pritom obogaćujući svet kreativnošću i plodovima ljudskog intelekta. Kompanije u želji da se domognu novog i perpektivnog pronalaska pokušavaju na sve moguće načine da dođu u posed navedenih plodova ljudskog intelekta i tako krše posebna, specifična, prava koja imaju autori, pronalazači i ostali nosioci prava intelektualne svojine..
Govoreći o intelektualnoj svojini svakako se moramo osvrnuti na jednu veoma važnu činjenicu. Naime, danas, u vreme velike konkurencije i stalnih inovacija, posedovanje prave informacije u pravo vreme osigurava kompaniji vodeći položaj na tržištu i stvara održivu konkurentsku prednost. Otvara se i mogućnost stvaranja velike baze podataka sa ciljem održavanja i povećavanja tržišnog učešća, kao i profita. Bitno je u pravo vreme otkriti šta konkurenti rade i šta nameravaju raditi. U tu svrhu pribegava se ekonomskoj (industrijskoj) špijunaži. Razlog je jednostavan. Ekonomska špijunaža iziskuje mnogo manje troškove nego što je potrebno za ulaganje u sektor istraživanja i razvoja, štedi na angažovanju specijalizovanih stručnih kadrova i smanjuje tehnološki jaz u odnosu na konkurenciju. S obzirom da konkurencija svoje poslovanje često zasniva na petentima i drugim modalitetema intelektualne svojine, dolazak do podataka i informacija o njima putem ekonomske špijunaže primamljiv je izazov svakoj kompaniji koja želi da uspe na tržištu. Ipak, na takav korak se neće svi uputiti ali evidentno je i to da čak i najveći nekada popuste i prepuste se „čarima“ ekonomske špijunaže ne birajući način i sredstva da dođu do cilja.
U prvom delu ovog rada baviću se upravo pitanjem ekonomske odnosno industrijske špijunaže dok se drugi deo nadovezuje na ovaj i odnosi se na pokušaj zaštite patenata, između ostalog i od potencijalnog ekonomskog špijuniranja.
2. INTELEKTUALNA SVOJINA I ŠPIJUNAŽA
2.1. Pojam, značaj i oblici zaštite intelektualne svojine

Intelektualna svojina je opšti, pravno-tehnički pojam za određene kreacije ljudskog uma i komercijalne simbole koji predstavljaju bestelesna dobra. Ova nematerijalna dobra mogu da uživaju zaštitu na osnovu različitih nivoa isključivih prava koja su slična svojinskim, što omogućuje komercijalizaciju i eksploataciju tih dobara na tržištu.
Sam termin intelektualne svojine , odnosno kovanica “intellectual property” prvi put se spominje u presudi okružnog suda države Masačusets iz 1845. Godine. Danas, pravni sistemi širom sveta polagano usvajaju jedinstvene standarde sadržaja i primjene intelektualne svojine. Prava intelektualne svojine su kao i bilo koja druga vlasnička prava ona dopuštaju stvaraocu, ili vlasniku patenta, žiga ili autorskog prava da ima koristi od svog rada ili investicije. Ova prava su izložena u članu 27. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima, koja ističe pravo na korist od zaštite moralnih i materijalnih interesa koji proizilaze iz autorstva nad bilo kojom naučnom, književnom ili umetničkom produkcijom.
Intelektualna svojina sastoji se od različitih elemenata koje se mogu kombinovati da bi se osigurala efikasna zaštita. Osnovni specifični oblici zaštite obezbeđuju se: putem prava industrijske svojine (patenti za pronalske, korisni modeli, industrijski dizajn, žigovi, itd.) koja se odnose na otelovljene kreacije uma u korisnom proizvodu, ili stavljanje komercijalnog simbola na korisni proizvod, ili na medijum izražavanja; putem autorskog prava koje se odnosi na otelovljenje umetničkih ili korisnih kreacija uma na telesni medijum izražavanja.
Mnoge kompanije celokupno svoje poslovanje osnivaju na pravu intelektualne svojine nad svojim dobrima ili proizvodima koji predstavljaju osnov njihovog postojanja na tržištu.
Ipak, neretko se dešava da upravo to pravo bude ugroženo nekim od načina ekonomske borbe konkurenata a jedan od svakako veoma često zastupljenih načina je putem tzv. ekonomske špijunaže.