Finansije

1.MEĐUNARODNE KLASIFIKACIJE JAVNIH PRIHODA – OECD I GFS

Smatra se da je prva klasifikacija UN nastala posle drugog svj.rata pod nazivom Sistem nacionalnih računa. Druga klasifikacija koju je sačinio jedan broj evropskih zemalja početkom pedesetih godina pod nazivom Evropski sistem integrisanih ekonomskih računa. Treća klasifikacija koju je za svoje potrebe sačinio MMF pod nazivom GFS i četvrta klasifikacija koju je sredinom 60-ih godina 20og vijeka sačinila OECD smatra se najpotpunijom klasifikacom i ona je danas u širokoj upotrebi.
Klasifikacija OECD pod javnim prihodima-porezima podrazumijeva i uključije sva obavezna davanja državi za koja se ne dobija direktna protvnaknada niti protiv usluga. Prema klasifikaciji OECD svi porezi su razvrstani u 6 velikih grupa: porez na dohodak, dobit i kapitalne dobitke,
doprinosi za socijalno osiguranje, porezi na platni spisak i radnu snagu, porezi na imovinu, porezi na dobra i usluge i ostali porezi. Navedenu klasifikaciju sačinio je komitet za fiskalne poslove OECD-a s ciljem da se obezbjede uslovi za uporedne analize poreskih sistema i poreskih politika zemalja članica OECD-a. Uz pomenutu klasifikaciju komitet je sačinio i upustvo za njenu upotrebu i tumačenje. Klasifikacija OECD je sveobuhvatna klasifikacija različitih poreskih oblika koji se sreću u savremenim tržišnim zemljama. Njena specifičnost je u tome što se u nju uključuju i doprinosi za obavezno socijalno osiguranje koji se plaćaju javnim fondovima socijalnog osiguranja.
GFS klasifikacija javnih prihoda
Javni prihodi se sastoje od različitih elemenata koji se mogu klasifikovati prema različitim kriterijumima i karakteristikama u zavisnosti od vrste prihoda. Tako se porezi kao najznačajnija vrsta javnih prihoda mogu klasifikovati prema tome šta čini osnovicu za oporezivanje. GFS klasifikacije u suštini obuhvata 3 vrste prihoda: tekuće prihode, primanja od prodaje nefinansijske imovine, primanja od zaduživanja i prodaje finansijske imovine. Najbrojnija je grupa tekućih prihoda: porezi, socijalni doprinos, donacije i transferi, ostali prihodi. Primanja od prodaje nefinansijske imovine: osnovna sredstva, zalihe, dragocjenosti i neproizvodna sredstva. Primanja od zaduživanja i prodaje finansijske imovine obuhvata domaću finansijsku imovin: novac i depozite, hov, zajmove, akcije, tehničke rezerve za osiguranje i inostranu finanisjku imovinu.

2. ELEMENTI POREZA

Svaki oblik poreza ima složenu strukturu budući da se sastoji od niza elemenata (elementi poreza – poreska terminologija). Poreska terminologija je izuzetno bogata.

Poreski obveznik, ili poreski subjekt, predstavlja fizičko ili pravno lice koje je prema zakonu obavezno da plati porez. To znači da sva pravna i fizička lica nisu poreski obveznici, već samo lica koja su po zakonu obavezna da plate porez. Poreski obveznik je uži pojam od poreskog dužnika. Naime, svaki poreski obveznik je i poreski dužnik, ali poreski dužnik ne mora da bude poreski obveznik. Pojam poreskog dužnika obuhvata pored poreskog obveznika još i poreskog placa, poreskog destinatara, poreskog jemca, kao i lice koje dužno da trpi pretres stambenih i poslovnih prostorija, a nije poreski obveznik.

Poreski platac predstavlja fizičko ili pravno lice koje vrši plaćanje poreza. Poreski obveznik i poreski platac se ne moraju podudarati. Poreski platac može da bude i sam poreski obveznik, ali je to najčešće isplatilac prihoda (preduzeće, banka…).

Poreski destinatar je lice koje po namjeri zakonodavca snosi poreski teret, čiju ekonomsku snagu porez treba da umanji. Prema tome, poreski obveznik je lice koje zakon određuje da plati porez, poreski platac je lice koje plaća (obračunava i uplaćuje u ime za račun poreskog obveznika) porez, a poreski destinatar je lice koje definitivno snosi poreski teret. Poreski destinatar je lice na koje poreski obveznik prevaljuje poreski teret.

Poreska sposobnost, ili poreska snaga, označava ekonomsku mogućnost obveznika da odgovori svojoj obavezi plaćanja poreza. Poreska sposobnost je u direktnoj korelaciji sa dohotkom, odnosno imovinom poreskog obveznika.

Poreski izvor čini sve ono čime poreski obveznik raspolaže i iz čega može da plati porez. U principu, poreski izvor se može pojaviti u dvojakom vidu:
1. u vidu prihoda, odnosno dohotka i 2. u vidu imovine.

Poreski objekat (ili predmet oporezivanja) predstavlja svaku činjenicu odnosno manifestaciju ekonomske snage koja pruža osnov da se uvede neki poreski oblik. Riječ je o objektivnim činjenicama čijim pojavljivanjem nastaje poreska obaveza. To mogu da budu prihodi, odnosno dohodak, imovina, ili potrošnja. Izuzetno, i fizička egzistencija poreskog obveznika može da bude poreski objekat (kod glavarine).

Poreska osnovica predstavlja kvantitativnu konkretizaciju poreskog objekta, odnosno u novcu iskazanu vrijednost poreskog objekta. Poresku osnovicu kod specifičnih poreza predstavlja mjerna jedinica (litar, kg, kom i sl.). Razlikuju se: stvarna i pretpostavljena poreska osnovica.