Inflacija u savremenoj ekonomiiji

UVOD

1. PRIVREDNI CIKLUSI I NEZAPOSLENOST

Sve savremene privrede su mješovitog karaktera. Regulisanje privrednog života odvija se preko tržišta sa manjom ili većom ulogom države. Iako takvi sistemi skladno funkcionišu u njima se povremeno javljaju poremećaji. U nekim periodima postoje povoljni uslovi poslovanja koji omogućavaju ostvarenje dobrih ekonomskih rezultata cijele pricrede. U drugim vremenskim periodima privreda ulazi u nepovoljno ekonomsko stanje koje dovodi do rasta nezaposlenosti, propadanje preduzeća i niskih profita. To ciklično kretanje savremenih privreda podrazumjeva njihovo kretanje iz faza ekspanzije i prosperiteta u faze recesija i kriza.

1.1 Privredni ciklusi
Privredni ciklusi se zbivaju kad se ekonomska aktivnost ubrza ili uspori. To podrazumjeva određene zaokrete u ukupnom nacionalnom outputu, dohotku i zaposlenosti. Obično traje između 2 i 10 godina, a obilježava ga rasprostranjena ekspanzija ili kontrakcija u mnogim sektorima privrede.
Privredni ciklusi imaju svoje faze. “Vrhovi” i “dna” označavaju prekretnice ciklusa, dok su recesija” i “ekspanzija” glavne faze. Silazna faza privrednog ciklusa naziva se recesija, koja se definiše kao razdoblje u kojem realni BDP opada najmanje kroz 2 uza-stopna kvartala. Recesija započinje na vrhu i završava se na dnu.
U fazi krize privreda se odlikuje velikim zalihama neprodaterobe, padom prodajnih cijena, smanjenjem proizvodnje i bankrotstvom jednog broja preduzeća, velikom nezaposlenošću i niskim najamninama, rastom kamatne i smanjenjem profitne stope. Razdoblja privrednog prosperiteta podrazumjevaju suprotna kretanja navedenih pokazatelja.
Najveća i najduža kriza koja je zahvatila skoro sve privredesvijeta bila je ona u periodu 1929-1933. godine. Ta kriza je nazvana velikom ekonomskom krizom. Ona je dovela do visokih stopa nezaposlenosti, pada prodajnih cijena roba, velikog padaobima industrijske proizvodnje i do pada međunarodne razmjene. Velika ekonomska kriza je dovela i do afirmacije države u ekonomiji. Nesposobnost tržišta da samostalno prevaziđe krizu udugom periodu, primoralo je državu da se uključi u ekonomski život u mnogo većem obimu negć ikad ranije. Tu svoju ulogu državaje zadržala i do danas.
Savremene krize se ispoljavaju na drugačiji način od velike ekonomske krize. Krizni ciklusi traju kraće a ekonomski poremećaji poprimaju blaži oblik. Ti poremećaji se više i nezovu krizom već recesijom. Recesija ima ista ekonomska obilježja koja su imale i faze krize i depresije, samo što je ona nešto blažeg obima.
Najozbiljnije recesije nakon velike ekonomske krize zabilježene su u periodu 1973-1975. i 1981-1982. godine. Ove krize subile uslovljene velikim rastom cijena nafte. Druga specifičnost ovih recesija se ispoljila u zaustavljanju rasta i stagnaciji BDP uz postojanje visokih stopa inflacije. Zbog toga je u ekonomsku teorijuuveden pojam stagflacije koji označava privredno stanje u kome nema privrednog rasta a istovremeno postoji visoka inflacija.

Recesija iz 80-tih je karakteristična po negativnim stopama rasta i visokom inflacijom i označena je stampflacijom. Ove novine u ispoljavanju privrednih recesija savremenih privreda su posledicanjihovih tržišnih struktura. Na tim tržištima preovlađuju monopolističke i oligopolske tržišne strukture koje ograničavaju slobodnodjelovanje tržišnih zakona. Preduzeća iz ove strukture nastoje da kontrolišu tržište, da sama odlučuju o obimu proizvodnje i visini prodajnih cijena. Takva preduzeća opreznije i investiraju bez obzira da li je privreda u stanju ekspanzije ili recesije.
Sa pojavom recesija u savremenim privredama nastale su i brojne ekonomske teorije koje su pokušavale da razjasne pojavu cikličnih privrednih kretanja. Razne teorije se grupišu u eksterne i interne. Eksterne teorije pronalaze korjene privrednih ciklusa ufaktorima izvan domaće ekonomije (ratovi, izbori, otkrića zlata, stopa rasta stanovništva i migracijama, otkrića novih znanja i tehnološkim inovacijama). Interne teorije traže mehanizme unutar samog privrednog sistema koji pokreću privredne cikluse. Monetarna teorija traži uzroke ciklusa u ekspanziji i kontrakciji novca.
Inovacijske teorije traže uzroke u pojavi novih inovacija. Političke teorije traže uzroke privrednih ciklusa u manipulaciji fiskalnom imonetarnom politikom od strane političara.
Brojni ekonomisti razvili su i modele za procjenu i prognozu privrednih cikiusa. Uz pomoć postupaka savremene ekonometrije,kombinacijama sa nekoliko hiljada varijabli nastoji se utvrditi vrijeme ulaska u pojedine faze privrednih ciklusa. Te procjene vremenom daju sve bolje i tačnije prognoze. To omogućava državnoj politici da preduzima mjere u cilju prevladavanja ili ublažavanja privrednih ciklusa, odnosno skraćenja vremena recesije a produženja vremena ekspanzije.