Konditorska kriza u Kraljevini Jugoslaviji 1937. godine

Konditorska kriza u Kraljevini Jugoslaviji 1937. godine

1.    Uopšte o papskim konkordatima

Pojam „konkordat“ označava sporazum između pape, poglavara rimokatoličkie crkve i države, o davanju određenih prava i privilegija toj crkvi. Naziv je prvi put upotrebljen u XV veku i potiče od latinske reči concordare – sporazumeti se, tj. ugovor, sporazum, uopšte. Prvi takav sporazum zaključen je 1122. godine, između pape Klementa II  i kralja Henrika V.
Kraljevina Srbija sklopila je 26. jula 1914. godine konkordat sa Vatikanom. Isti je prihvatila i ratifikovala Narodna skupština u Nišu i objavljen je u „Službenim novinama“ od 03/14. novembra  1914. godine.  Uprkos tome, Pije H, tadašnji poglavar rimokatoličke crkve, nije poslao svog nuncija u Srbiju, što se pripisuje njegovom antisrpskom raspoloženju i zalaganju za austrijsku stvar, sa kojom je tada Srbija već bila u ratu. Srbija je, sa svoje strane, kao delegate vlade u Vatikan poslala dr Mihajla Gavrilovića i dr Luju Bakotića.
Osim brojnih zemalja sa kojima je Vatikan zaključio konkordat, to je učinjeno i sa nacističkom Nemačkom, 20. jula 1933. godine. Kao kod skoro svih konkordata, većina članova bila je u korist crkve, kojoj su učinjeni odlučujući ustupci, između ostalog i u pogledu verskih i privatnih škola kao i religiozne nastave, pri čemu je ona obećala da će negovati „vaspitanje u rodoljubivoj svesti i odgovornosti, isto onako ako se to radi u celokupnoj ostaloj nastavi“.
Konkordat sa Italijom od 11. februara 1929. godine, takođe je interesantan. Tog datuma su, posle šezdesetogodišnjeg spora između vlasti u Italiji i Vatikana i posle dvoipogodišnjeg pregovaranja, zaključeni tzv. Lateranski ugovori. Potpisali su ih Benito Musolini, u ime Italije i kardinal-državni sekretar Pijetro Gaspari, kao zastupnik Svete stolice. Lateranski ugovori smatraju se najznačajnijim crkveno-političkim događajem za vreme pontifikata pape Pija XI i najvažnijom spoljnopolitičkom odlukom papstva od 1870. godine. Sastoje se od tri kompleksa: državnog ugovora, finansijskog sporazuma i konkordata.  Konkordat (Concordato fra la Santa Sede e l`Italia),  sačinio je, smatra se,  najdalekosežnije koncesije u kanonskom pravu, kakve tada skoro nigde nisu bile poznate i kakve nijedna liberala vlada ne bi papi priznala. NJime se jamči slobodno vršenje duhovne vlasti, jurisdikcija, obred, kao i unutarcrkvena sloboda prikupljanja novca, odricanje od svih patronata i svakog državnog nadzora nad crkvenom imovinom. Italija se obavezuje ne samo da pomaže crkvi  kad god  je to nužno, nego se izjašnjava i spremnom da sva pravna pitanja koja se na to odnose uredi u punoj saglasnosti sa kanonskim pravom. Papa dobija pravo da slobodno imenuje italijanske biskupe, sveštenici i redovnici  su, ukoliko nisu vojni duhovnici, oslobođeni vojne službe, crkvena dobra su izuzeta od svakog oporezivanja, crkveni brak jednak je građanskom, itd. Smatra se da je za ovakve povlastice najvažniji ustupak koji je Vatikan  učinio Musoliniju bila zabrana duhovnicima da se bave politikom.