Manastiri Žiča i Manasija

Početke stvaranja srpske nacionalne crkve možemo pratiti od kraja 9. veka. Tada je jurisdikcijski potpadala pod Ohridsku arhiepiskopiju. Jačanjem srpske države za vreme prvih Nemanjića javlja se svest o potrebi stvaranja autokefalne crkve. Sveti Sava (svetovno Rastko Nemanjić) je 1219. godine od vaseljenskog patrijarha rukopoložen za „arhiepiskopa srpskih i primorskih zemalja“. Srpska crkva dobija dostojanstvo arhiepiskopije.

Srpska arhiepiskopija postojala je sve do 1346. godine. Pošto je zemlja bila bez gradskih naselja eparhijska središta su bila u manastirima. Središte arhiepiskopije je bilo u manastiru Žica, a od 1253. godine u Peći.

Slika 1 Grb Srpske pravoslavne crkve

Stvaranjem Dušanove carevine srpska arhiepiskopija je uzdignuta na dostojanstvo patrijaršije 1346. godine na crkvenom saboru u Skoplju.

Sa osmanskim provalama nastaju teška vremena za Srpsku patrijaršiju. Mnogi srednjovekovni srpski manastiri su zapusteli ili im se čak gubi trag zbog turskih razaranja. Nestankom srpske države srpska crkva postaje uz versko i nacionalno-politički centar srpskog naroda. Crkveni poglavari postaju i narodne vođe – etnarsi. Osnovna funkcija etnarha sastojala se u prikupljanju poreza namenjenih sultanu i centralnim organima carevine.

Vlasti su više puta ukidali patrijaršiju, ali i obnavljali. U vreme patrijarha Makarija Sokolovića (1557—1571) jurisdikcija patrijaršije pokriva široku teritoriju od Ohrida do Budima. Crkveni poglavari su podizali ili podržavali mnoge bune protiv osmanlijskih vlasti. Sve će to uroditi ukidanjem srpske patrijaršije od strane sultana Mustafe III 1766. godine.

Od 1766. godine srpska crkva potpada pod jurisdikciju Vaseljenske patrijaršije, a većinu episkopa cinili su Grci – Fanarioti. Sve do 1920. godine ne postoji jedinstvena crkvena organizacija kod Srba i taj period u historiografiji se naziva dobom postojanja pokrajinskih crkava. Najznacajnija od svih pokrajinskih crkava bila je Karlovačka mitropolija sa sedištem u Sremskim Karlovcima.