Pitanja i odgovori – Komunikologija

26. Štampa: nastanak, razvoj i vrste
Štampa je zbirni naziv za pojedinačne štampane medije masovnog komuniciranja: knjigu, letak, plakat, novinu i strip, koje odlikuje:
• identična medijska struktura
• poseredovanje isključivo vizuelnih, verbalnih, ikoničnih i verbalno-ikoničnih poruka
Elementi medijske strukture štampe: pismo, materijal kojim se štampa, materijal na kojem se štampa, uređaj kojim se štampa.
Medijske specifičnosti:
• Medij isključivo vizuelnih, pretežno verbalnih, pragmatskih i estetskih poruka
• Denotativna poruka – uvek se u prvom planu značenja podrazumevaju
• Kognitivni, racionalno-intelektualni pristup pošiljaoca i primalaca (‘hladni medij’)
• Konotacija i estetska vrednost nastaje u naknadnoj i intelektualnoj ili emocionalno-afektivnoj rekonstrukciji značenja poruke
• Ključna komunikološka implikacija: zbog simboličke skučenosti štampa je nužno interpretativni medij.
Sa pojavom Gutenbergove štamparske prese sa pomičnim slovima u XV veku bili su obezbeđeni svi tehnički uslovi za pojavu i razvoj štampe. Od tada štampa počinje ubrzano da se razvija čemu su doprineli odgovarajući socijalno-ekonomski i istorijski uslovi.Reč je o spletu uzroka koji su delovali unutar istorijskog preobražaja feudalne u kapitalističku društveno-ekonomsku formaciju. Nova geografska otkrića, širenje tržišta, tretiranje svakog proizvoda kao robe, industrijska revolucija sa mnoštvom pronalazaka, demokratija sa opštim pravom glasa, širenje obrazovanja itd. doprineli su tome da štampa postane bitan činilac u procesu industrijalizacije, urbanizacije i modernizacije i bitno utiče na oblikovanje društvenog života u XIX i početkom XX veka. Zahvaljujći milionskim tiražima ovaj medij tada postaje masovan.

27. Ekspresivne mogućnosti novina
Širinu semantičkog polja određuje specifičan semitički sistem koji je svojstven novinama.
Jedinice značenja u tom sistemu, koje utiču na značenje verbalne i ikoničke poruke su:
• mesto koje poruka zauzima u novinama (prva ili naslova stranica, parna/neparna strana)
• mesto koje zauzima na stranici, veličina prostora na kojem je plasirana
• veličina i familija slova
• veličina i sadržaj naslovnog bloka (nadnaslov, naslov, podnaslov, međunaslovi, antrfilei)
• ilustracija (fotografija, karikatura, vinjeta, umetnička slika)
• potpis ispod ilustracije
• grafička oprema teksta (linije, okviri, boja)
• potpis (fotografija) autora na početku ili kraju poruke

28. Knjiga i njene specifičnosti
Prvi štampani medij u istoriji ljudskog društva.
Nastaje povezivanjem određenog broja listova (najmanje 49) određenih dimenzija i uglanvom standardizovanih formata, štampa se u određenom tiražu i u neograničenom broju izdanja, relativno je vremenski trajna, prenosiva u prostoru tako da posreduje sadržaje do neodredivog broja recipijenata, sadržaji se u svakoj pojedinačnoj knjizi bitno ne menjaju, nema vremenski određenu periodiku izlaženja (to je suštinska razlika između nje i novina), posreduje vizuelne: verbalne ili ikoničke poruke.
Uzmajući sadržaj koji se njom posreduje može biti: religiozna, umetnička, naučna, školska, tehnička, publicistička knjiga za decu itd.
Razvoj knjige: glinene pločice -> svitak papirusa ili pergament -> codexi: drvene pločice premazane voskom (Rim) -> codexi ukoričenih listova pergamenta (IV vek) -> rukopisi knjiga: manuskripti -> Ikunabule (Gutenberg) -> štampane knjige -> elektronske knjige
Poslednja faza u razvoju knjige kao medija masovnog komuniciranja započeta je krajem drugom milenijuma unutar savremene naučno-tehnološke revolucije – pojava elektronske hiperknjige. Unutar visoko sofiscticiranog hardvera čije kućište sa displejom na jednoj strani samo oblikom podseća na knjigu, pothranjene su čitave male biblioteke. Elektronska knjiga je istovremeno i negacija knjige kao štampanog medija jer se u njenoj medijskoj strukturi zadržava samo pismo, a sve ostalo prevodi u elektronski ekvivalent.
Prva štampana knjiga je Gutenbergova Biblija, štampane su dve knjige folio formata goticom, Prva je imala 648, a druga 634 strane, na svakoj strani bila su dva stupca od po 42 redaka, tiraž je bio 200 primeraka, većim delom na papiru, a mađim na pergamentu.