Place – Obračun i knjiženje u neprofitnim organizacijama

UVOD
Opće je poznato da u svim državama, pa tako i u Bosni i Hercegovini, postoje i funkcionišu tri sektora. To su: javni (državne institucije), privatni ili biznis sektor i civilno društvo (nevladin sektor). U razvoju svake države i stvaranju boljih uslova cijelog društva značajnu ulogu ima upravo nevladin sektor. Nevladine organizacije se mogu posmatrati kao javne institucije civilnog drušva. Civilno društvo je u današnje vrijeme postalo vizija i želja svih demokratski opredijeljenih sistema, kao koncept uspostavljanja i ostvarivanja slobode pojedinca, njegovog učešća u vršenju javnih poslova na principima jednakosti, ravnopravnosti i vladavini prava što je zagarantovano i Ustavom. Organizacije u društvu se dijele na državne (javne) i nedržavne (privatne) organizacije. Javne organizacije osniva država i rukovodi istim, a privatne organizacije osnivaju i vode građani na osnovu svoje inicijative i definisanih ciljeva. Organizacije civilnog društva se mogu podijeliti na profitne i neprofitne. Profitne nedržavne organizacije su preduzeća i firme u privatnom vlasništvu koje imaju za primarni cilj sticanje profita i uvećanje kapitala (biznis sektor), dok su neprofitne nedržavne organizacije one koje ne ostvaruju profit, a i ako ga ostvaruju ulažu ga u društveno korisne aktivnosti u skladu sa svojom misijom i poljem djelovanja. To su organizacije civilnog društva. Kada se govori o organizacijama civilnog društva obično se misli na neprofitne, nevladine i vanstranačke organizacije. Nevladine neprofitne organzacije su autonomne i slobodne organizacije koje su osnovali građani ili pravna lica iz prepoznate potrebe za djelovanjem, povezani zajedničkim interesom, motivima i ciljevima. To su organizacije koje su osnovane i funkcionišu mimo državnog aparata, ali koje zasigurno potpomažu funkcionisanje države u izabranoj ciljnoj oblasti. Zbog toga država ima odgovornost da pomogne takvim organizacijama i to: sufinansiranjem rada, različtim subvencijama i olakšicama, uključivanjem NVO-a u process donošenja i realizacije odluka, kao i na druge načine.

Organizacije civilnog društva nastaju kao alternativa i podrška rješavanju mnogobrojnih problema u društvu zasnovanih na ljudskim potrebama, koje država ne može sama prevazići ili vodi nedovoljnu brigu o njima. Nevladine neprofitne organizacije mogu se podijeliti na organizacije koje služe svim članovima društva (fondacije, humanitarne organizacije, socijalne ustanove) i one koje za ciljnu grupu imaju samo određene kategorije društva (razna profesionalna i stručna udruženja, klubovi, interesne grupe i savezi). Manjkavost bosansko-hercegovačkog zakonodavstva je u tome što poznaje samo jedan pravni okvir za organizacije civilnog društva. Taj oblik je udruženje građana i sve organizacije mladih, penzionera, privrednika, zanatlija, intelektualaca, umjetnika, sportski klubovi, asocijacije i slično se registruju kroz ovu formu. Djelovanje ovih organizacija može biti samostalno kroz pravni okvir kako su registrovane, ali vrlo često ima slučajeva da se ove organizacije udružuju u saveze i mreže, kako bi zajednički lakše ostvarile svoje interese i prava. Sve ove neprofitne organizacije i kolektivi zajedno čine neprofitni nevladin sektor. Proces registracije saveza i mreža isti je kao i kod pojedinačnih organizacija, s tim da su akti prilagođeni pravima i obavezama članica.Mnoga istraživanja, ali i praksa, pokazuju da će u narednom periodu doći do mnogo većeg uključenja neprofitnih i nevladinih organizacija u razne oblasti društvenog života.

1 ZAPOŠLJAVANJE I DRUGI OBLICI ANGAŽOVANJA LICA OD STRANE NVO

Zapošljavanje ili radni odnos ima karakter nesamostalne djelatnosti, dok su ugovori o djelu i privremenim i povremenim poslovima i slično oblik samostalne djelatnosti. Da li će NVO sa licem zaključiti ugovor o radu odnosno zaposlenju, ili je angažovati po osnovu samostalne djelatnosti (ugovor o djelu ili ugovor o autorskom djelu), zavisi od vrste konkretnih poslova koje će to lice obavljati, te načina obavljanja poslova. Nesamostalna od samostalne djelatnosti razlikuje se, između ostalog, u dva osnovna aspekta: prava i obaveza koje se pripisuju poslodavcu/naručiocu,odnosno uposleniku/angažovanoj osobi; i poreznog tretmana i tretmana obračuna doprinosa. Zapošljavanje odnosno radni odnosi regulisani su zakonima o radu (koji važe na entitetskim nivoima), dok se angažovanje po ugovorima o djelu (uključujući autorsko djelo) regulišu zakonom o obligacionim odnosima, takođe na entitetskim nivoima. Ugovori o radu pripravnika i volontera te ugovori o privremenim i povremenim poslovima spadaju u domen radnog prava odnosno nesamostalne djelatnosti, s tim što, za razliku od klasičnog ugovora o radu, nemaju karakter radnog odnosa. NVO može zaposliti osoblje po osnovu nesamostalne djelatnosti sklapanjem ugovora o radu (na određeno ili neodređeno vrijeme); te ako su ispunjeni određeni uslovi, sklapanjem ugovora o radu sa pripravnicima, ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova, te ugovora o volonterskom radu. NVO treba zaključiti ugovor o radu sa fizičkom osobom ako postoje sljedeći elementi: poslodavac određuje vrstu, mjesto i vrijeme rada, poslodavac stavlja na raspolaganje zaposleniku sredstva za rad ( npr. poslovni prostor sa opremom, radnu odjeću, potreban materijal i dr.).

Ugovor o privremenim i povremenim poslovima – Privremeni i povremeni poslovi regulišu se zakonom o radu, te kolektivnim ugovorom ili pravilnikom o radu.

Ugovor o radu definiše, između ostalog, i primanja po osnovu plate. U skladu sa Zakonom o porezu na dohodak, ugovor treba definisati iznos bruto plate (bruto plata uključuje iznos osnovne
plate, poreza na dohodak i doprinosa iz plate). Pored primanja po osnovu plate, poslodavac je dužan u skladu sa kolektivnim ugovorom uposleniku isplaćivati i primanja za posebne uvjete.

Ugovor o pripravničkom radu je ugovor o osposobljavanju za rad lica koje je završilo srednju ili visoku školu. Po Zakonu o radu, rad pripravnika nema karakter radnog odnosa i pripravnik se ne prijavljuje na penziono osiguranje. Ugovor o volonterskom radu zaključuje se (u pismenoj formi) u slučaju kada stručni ispit ili radno iskustvo utvrđeno zakonom ili pravilnikom o radu predstavlja uslov za obavljanje poslova određenog zanimanja. Ovakav ugovor ne predstavlja zasnivanje radnog odnosa. Trajanje volonterskog rada računa se u radno iskustvo neophodno za obavljanje određenog posla.

Ugovor o djelu nije regulisan Zakonom o radu, jer se radi o ugovoru obligacionog prava, te je u skladu s tim i regulisan Zakonom o obligacionim odnosima („Službeni list RBiH”, br. 2/92, 13/93 i 13/94, „Službene novine FBiH”, broj 29/03).

.