POJAM I OSNOVNE KARAKTERISTIKE MEĐUNARODNIH ORGANIZACIJA

1. UVOD
Pravo međunarodnih organizacija je deo međunarodnog prava koje uređuje pravne odnose između međunarodnopravnih subjekata u međunarodnoj zajednici, prvenstveno međunarodnim organizacijama kao subjektima međunarodnog prava. Međunarodna organizacija mora biti osnovana sporazumom koji joj daje pravosnažnost. Ovako osnovane međunarodne organizacije predmet su međunarodnog prava i mogu da ulaze u sporazume i sporove međusobno ili sa pojedinim državama. Na ovaj način, međunarodne organizacije razlikujemo od drugih međudržavnih grupa koje nisu osnovane međunarodnim sporazumom. Međunarodne organizacije su institucionalizovan i trajniji oblik saradnje država članica u postizanju zajedničkih ciljeva.
Broj međunarodnih organizacija i njihova delatnost kroz istoriju najbolji su pokazatelji stepena razvitka saradnje država u međunarodnim odnosima. Samim međunarodnim organizacijama prethodili su povremeni kongresi i diplomatske konferencije više država. Prve stalne međunarodne organizacije nastale su u 19. veku, ali su zapravo fenomen 20. veka. Sama politička saradnja između država dolazila je do većeg izražaja sa ekspanzijom demokratije i vladavinom naroda. Država je bila centar svih političkih i ekonomskih zbivanja. Stupanjem novog (modernog) doba možemo slobodno reći da dolazi do velike pojave političke saradnje na nivou nacionalnih država. Velike sile osetile su potrebu da se udruže u zajedničkom odlučivanju oko sudbine sveta. Povezivali su ih zajednički ciljevi, interesi, politički i privredni odnosi, ali i međuzavisnost.
Ovim radom ću nastojati da predstavim najbitnije elemente i odlike međunarodnih organizacija koje predstavljaju jedan od najbitnijih činilaca današnjeg savremenog međunarodnog prava. Pokušaću da radom ukažem na njihovu ogromnu ulogu koju imaju u celokupnoj međunarodnoj zajednici, naročito njihovu zastupljenost u rešavanju mnogih međunarodnih problema i izazova koji se dešavaju u svetu. Da predoči samu suštinu njihovog postojanja, odlike, elemente, ciljeve, kao i važnost, ne samo po međunarodno pravo, već i po čitavu međunarodnu zajednicu u celini.

2. POJAM MEĐUNARODNIH ORGANIZACIJA
Pod međunarodnom organizacijom obično se podrazumeva tzv. međudržavna, međuvladina ili javna međunarodna organizacija. Pravna pretpostavka za postojanje međunarodne organizacije jeste njen statut, koji stupa na snagu ratifikacijom potrebnog broja država, a faktična je da su obrazovani njeni glavni organi i da su počeli da rade.
Međunarodna organizacija je vrlo složen pojam pa to objašnjava situaciju brojnosti definicija, kao i činjenicu da sve do danas pozitivno međunarodno pravo ne poznaje nijednu opšteprihvaćenu definiciju međunarodnih organizacija. Kao razlog tome, navodi se da su međunarodne organizacije društvene tvorevine koje ovise o volji osnivača i drugih međunarodnopravnih subjekata. Stoga, osnivači su slobodni da stvore međunarodnu organizaciju radi postizanja određenih ciljeva, tj. ostvarenja svojih interesa. Takođe, sloboda osnivača, različiti ciljevi i funkcije međunarodne organizacije dovodi do stvaranja niza različitih oblika međunarodnih organizacija, što je ujedno i još jedan razlog težine definisanja pojma same međunarodne organizacije.
Prvu definiciju međunarodne organizacije donosi italijanski pravnik Anzilloti koji međunarodnu organizaciju tumači kao kolektivne organe koji su osnovani od strane više država te je zajedničkom izjavom volje preneta nadležnost koja između članova proizvodi određene pravne posledice. Schwarzenberger za međunarodne organizacije koristi izraz „međunarodne institucije“ i definiše ih kao organizacije za postizanje zajedničkih ciljeva. Brierly međunarodne organizacije određuje kao udruženje država osnovano na temelju međunarodnog ugovora, koje ima svoje zajedničke organe, pa tako i Kelsen, slično njemu, definiše međunarodnu organizaciju kao međunarodnu zajednicu osnovanu međunarodnim ugovorom sa posebnim organima i radi postizanja svrhe za koju je osnovana.
Međunarodna saradnja i sistem međunarodnog prava počivaju na suverenim državama, ali se više ne mogu zamisliti bez međunarodnih organizacija. Uz sve veću globalnu i regionalnu povezanost, međunarodne organizacije predstavljaju bolji forum za stalnu saradnju između država i efikasnije sredstvo za rešavanje mnogih pitanja nego što su bilateralni odnosi. Države stvaraju međunarodne organizacije da bi ostvarile određene ciljeve. Na primer, to mogu biti očuvanje međunarodnog mira i bezbednosti (UN), unapređenje saradnje u oblasti zdravstva (Svetska zdravstvena organizacija), ili obrazovanja, nauke i kulture (Unesko), unapređenje i očuvanje demokratije i ljudskih prava (Savet Evrope) i dr. Zbog toga što međunarodne organizacije imaju funkcionalni karakter, tj. osnivaju se radi ostvarenja određenih ciljeva, njihova struktura i ovlašćenja u presudnoj meri zavise od tih ciljeva i od toga kako države žele da ih ostvare. To dovodi do velike raznorodnosti međunarodnih organizacija. Takođe, pri pravnom tumačenju ovlašćenja međunarodnih organizacija, njihov cilj (funkcija) ima poseban značaj.
Međunarodna praksa je sve bogatija, pa su akteri međunarodnih odnosa, osim država i međunarodnih vladinih organizacija, sve češće i entiteti u okviru država (pokrajine, federalne jedinice, gradovi, regije), multinacionalne kompanije, pojedinci i nevladine organizacije nacionalnog ili međunarodnog domena. Međunarodna pravna doktrina priznaje navedenu realnost, ali nesporni nosioci pravnog subjektiviteta u međunarodnom pravu su države i međudržavne organizacije. Međunarodne nevladine organizacije predstavljaju institucionalni oblik međunarodne saradnje čiji subjekti nisu države, a kao osnivači se javljaju pojedinci, grupe, udruženja ili ustanove iz različitih zemalja u najrazličitijim oblastima ljudskog delovanja, sa ciljem ostvarivanja zajedničkih interesa. Pored međunarodnih nevladinih organizacija postoje i nevladine nacionalne organizacije čija je delatnost podređena nacionalnom suverenitetu i odvija se u granicama jedne države.
Međunarodne vladine organizacije, sa druge strane, predstavljaju trajniji institucionalni oblik saradnje država članica na ostvarenju zajedničkih postavljenih ciljeva. Osnivački akt međunarodnih vladinih organizacija je višestrani ugovor i njime države članice prenose na međunarodnu organizaciju deo svojih suverenih ovlašćenja. Osnivački ugovor istovremeno ima i obeležja ustavnog akta organizacije i njime se propisuju, pored ostalog, i: ciljevi osnivanja, nadležnosti organizacije, ustrojstvo i prava i obaveze organa, uslovi za sticanje te gubitak članstva, način finansiranja…
U početku međunarodne organizacije su imale cilj da obezbede efikasnije metode saradnje i saobraćaja između država, da pomire suprotnosti i antagonizme koji karakterišu državne sisteme. Njihov pravni kapacitet je zavisio od obima i prava i obaveze koje su im države poverile. Vremenom je postignut i jedan revolucionarni zaokret, naročito u oblasti ljudskih prava, zasnivaju se nove institucije u političkom organizovanju ljudskog društva, novi oblici saradnje otvaraju nove prostorne mogućnosti. Jedna takva ideja je sasvim sigurno podstaknuta idealističkim posvećenostima internacionalizmu i verovanjem da međunarodne organizacije imaju veći moralni autoritet od nacionalnih država.
Danas nema dela planete koji nije pokriven delatnošću neke međunarodne organizacije, kao ni ljudske aktivnosti koju, bar delom, ne reguliše bar jedna međunarodna organizacija. Savremeno doba odlikuje proliferacija međunarodnih organizacija, njihove međusobne različitosti u pogledu organizacije, ciljeva i funkcija, kao i trend da organizacije vrše funkcije koje su do nedavno bile isključivi domen država. Međunarodne organizacije su, pored država, danas ključni subjekti međunarodnih odnosa.

2.1. KATEGORIZACIJA MEĐUNARODNIH ORGANIZACIJA