Pojam i vrste inflacije

POJAM I VRSTE INFLACIJE
Inflacija kao pojam potiče od latinsle riječi inflatio , što znači naduvavanje. U ekonomskoj literaturi počela se upotrebljavati, tek od 1864 .godine.
Problem inflacije izazvao je posebnu pažnju ekonomista i veliki interes koji i danas vlada. Sve je to posljedica njenog stalnog prisustva i spoznaje da postoji mnogo nerješenih i osporavanih, pa čak i kontroverznih stavova i problema u vezi s njom.
Pod pojmom inflacije podrazumjevamo povećnje razine cijena u odnosu na vrijednost novca. Pojam inflacije također se može definisati kao pad vrijednosti novca.
Vrijednost novca označava njegova kupovna moć. Dakle, ako u određenoj privredi postoji inflacija, kupovna moć te valute pada.
Uzroci inflacije mogu biti višestruki. Kod inflacije potražnje, previše potrošnje je preusmjereno na premalo roba. Uzroci su porast novačane ponude, državnih rashoda, te porast izvoza čime se smanjuje domaća ponuda. S druge strane, porast nominalnih nadnica, poras cijena inputa i energije i promjena deviznih tečajeva dovode do inflacije troškova.Visoke stope inflacije najčešće su prouzrokovane političkom odlukom u situacijama u kojima država ne može namaknuti prihode iz drugih izvora, pa se odlučuje na «štampanje novca».
S obzirom na to da se inflacija javlja u najrazličitijim pojavnim oblicima sa veoma različitim pojavnim manifestacijama, potrebno je sve te pojavne oblike sistematizovati prema određenim karakteristikama.
Inflacija se može razlikovati prema sledećim karakteristikama:
• prema jačini ili intenzitetu
• po dužini svog trajanja
• po poreklu svog primarnog nastanka
• po svom odrazu, odnosno uticaju na cene
• prema načinu nastanka.
1) Prema intenzitetu (kriterijum je brzina inflatornog procesa i stepen obezvređivanja novca), inflacije se dele na lake, srednje i hiperinflacije (“galopirajuće inflacije”).Lake inflacije su one s godišnjim rastom cena proizvoda od 2 do 5%. Nastaju usled blaže ekspanzije kredita, manjih budžetskih deficita ili većeg priliva deviza. Srednja inflacija pokazuje nešto veći rast cena od 5-15%. Izraženije (jače) inflacije su s rastom cena od 15 do 40%. Hiperinflacije pokazuju potpuni finansijski krah jedne privrede. Cene i novčani opticaj dostižu astronomske cifre. Monetarni organi gube mogućnost kontrole robno-novčanih tokova. Ovakvo stanje vodi potpunom haosu u privredi i finansijama, pa se stoga mora što pre pristupiti valutnoj reformi i sređivanju finansija.
2) Prema dužini trajanja inflacionog procesa, inflacija se deli na sekundarnu, jednokratnu i hroničnu. Sekundarna inflacija dugo traje, poprima blaži oblik, ima umeren rast cena, a retko kada prelazi u ubrzanu ili hiperinflaciju. Jednokratne su kraće po svom trajanju, s nešto višim rastom cena i obično su uslovljene određenim izuzetnim merama u zemlji. Cene se tada zaustavljaju na dostignutom nivou, a pokušaji da se raznim merama deflacione politike snize obično ostaju bez rezultata. Hronična inflacija je oštrija i dugoročnija, sa višom stopom cene i tendencijom progresivnog razvijanja iz godine u godinu, uz mogućnost pojave inflacione spirale, bilo na relaciji cene – troškovi, bilo na relaciji cene – plate.
3) Prema poreklu, inflacija se može podeliti na uvezenu i domaću. Uvezena inflacija nastaje usled suficita ili deficita platnog bilansa, porasta cena na svetskom tržištu i uvoza inflacije kroz robe i kapital, jer inflacija posebno u razvijenim zemljama stvara inflacionističke tendencije u kojima one održavaju intenzivne trgovinske odnose. Domaća inflacija nastaje usled delovanja brojnih internih faktora u dinamici i strukturi razvoja jedne privrede.
4) Prema mogućnosti odraza na cene, inflacija se deli na aktivnu, koja se neposredno odražava na porast cena, i neaktivnu (prigušenu), koja ne deluje, bar u početku, na rast cena, već se javlja samo kada se koriste svi proizvodni faktori i ostvaruje puna zaposlenost.
5) Prema načinu nastanka, inflacija se može podeliti na namernu ili hotimičnu, koja se svesno izaziva da bi se izvršila preraspodela dohotka deficitnim budžetskim sistemom finansiranja razvoja, i na nenamernu ili spontanu, koja spontano i nastaje, kao posledica disproporcija u privredi, ekonomskih teškoća i sl.
Osim ovih, postoje i prigušena ili prikrivena, otvorena ili slobodna, neobuzdana i hiperinflacija ili galopirajuća inflacija.