Pojam i značaj diplomatije

UVOD

Pojam diplomatije u punom i pravnom značenju nije moguće odrediti bez njegovog povezivanja sa pojmom „spoljne politike”, jer je istorija diplomatije duga koliko i istorija društva i države, prava i politike. Razvoj savremene diplomatije se, u načelu, posmatra u dva perioda: 1. razdoblje od početka starog veka do XV veka i 2. razdoblje od XV veka do danas.
U političkoj i pravnoj teoriji ne postoji univerzalna, opšte prihvaćena definicija kojom bi se mogla izraziti suština i kompleksnost diplomatije, pored ostalog jer sažetost i sveobuhvatnost nije jednostavno uskladiti. Prema tome, diplomatija se definiše na više načina:− „sredstvo spoljne politike date države”− „primena inteligencije i takta za vođenje zvaničnih odnosa između vlada nezavisnih država …ili, još kraće, vođenje poslova između država mirnim sredstvima”− “označava spoljno političku delatnost države u odnosu na druge subjekte međunarodnog prava i međunarodnih odnosa – države i od njih osnovane međunarodne organizacije”. U užem smislu diplomatija “znači veštinu, okretnost i snalažljivost”, a u širem smislu – “državni aparat, aparat pomoću koga država uspostavlja i održava odnose s drugim državama, zaštićujući svoje interese u inostranstvu”. U prvom razdoblju vladari (suvereni) su povremeno slali i primali diplomatske izaslanike. U drugom razdoblju stvorena je ustanova stalne diplomatske misije i uvedena praksa stalnih diplomatskih predstavnika u odnosima među suverenim državama.
Začeci diplomatije kao spoljnopolitičke prakse datiraju od vremena postojanja drevnih naroda i njihovihdržavnih tvorevina, kao što su bile države Stare Indije, Hetotsko carstvo (nedaleko od današnje Ankare),Vavilon, Asirija, Persija, Egipat, Kina i dr.

Istorijski osvrt

Istorija diplomatije stara je koliko i istorija međunarodnih odnosa. Ona je kao sredstvo spoljne politike poznata i primenjivana od začetka međunarodnih odnosa. Intresantno je da do danas među teoretičarima ne postoji saglasnost o mnogim pitanjima koja se odnose na diplomatiju. Pojam diplomatija različito se definiše. Većina teoretičara ima formalistički pristup pri definisanju ovog pojma. Pojedini autori smatraju je isključivo ,,sredstvom spoljne politike’’, ,,veštinom dobrog vođenja poslova među drzavama’’, veštinom predstavljanja vlade, intresa svoje zemlje kod stranih vlada’’,,, veštinom predstavljanja vođenja ili praćenja diplomatskih pregovora’’itd. Drugi definišu diplomatiju kao ,,nauku o spoljnim odnosima zasnovanu na opštoj teoriji pregovora po određenoj proceduri’’ ili samo kao ,,nauku o spoljnim odnosima država’’itd.
U izučavanju spoljne politike i diplomatije, mora se voditi računa o tome da se one ne posmatraju kao odvojene kategorije , pošto je politika koncentrisani izraz ekonomske,vojne i svake druge moći države.
Antička Grčka je, zbog svoje podeljenosti na brojne gradove-države, bila pogodna za razvoj diplomatskih odnosa. Grčki su gradovi-države međusobno slali izaslanike u diplomatske misije koji su bili prihvaćeni i tretirani s dužnom i protokolarnom pažnjom. Rimljani su takođe poštovali strane izaslanke, pa su im davali određenu zaštitu i povlastice, ali su takav tretman tražili i za svoje izaslanike (fetiales) kod stranih vladara. Međutim, do razvoja diplomatije dolazi tek u kasnijem razdoblju Rimskog Carstva (jer su do tada svi delovi evropskog i mediteranskog prostora bili u sastavu Carstva, pa su se i odnosi smatrali unutrašnjim pitanjem), naročito nakon njegove podele 395. godine na Istočno i Zapadno, odnosno u doba Vizantskog Carstva. Održavanje diplomatskih odnosa i slanje izaslanika kod drugih vladara postojalo je i između drevnih indjskih država, ali i između država poput Sirije, Egipta, Kine. Arapski vadari takođe šalju svoje izaslanike. Za razdoblje starog i srednje veka karakteristična je privremena ili ad hoc diplomatija.
Prvi pravi počeci diplomatije javljaju se tek u doba renesanse, razvojom ustanove stalne diplomatije, kada Venecija, Milano, Toskana, Firenca i drugi italijanski gradovi uvode imenovanje diplomatskih predstavnika. Tokom 15. veka stvara se diplomatija kao stalna državna funkicija, a ne kao dotadašnje povremeno slanje i primanje izaslanika. Stalni dipomatski predstavnici imaju jasna određena prava i dužnosti, uz utvrđenje pravila njihovog delovnja.
Francuski kardinal Richelieu osnovao je 1626. godine prvo ministarstvo spoljnih poslova kao središnje telo za vođenje poslova u međunarodnim odnosima. Nakon Francuske i druge evropske države osnivaju svoja ministarstva vanjskih poslova.

Za konkretnije određenje položaja i pravila uvezi s dipomatskim predstavnicima i njihovim funkcijama trebalo je čekati do 1815. godine, kada su države članice Bečkog kongresa nakon napoleonovih ratova prvi puta višestranim (multilateralnim) sporazumom utvrdila pojedina bitna pitanja.

Promene nakon II. svjetskog rata dovode do stvaranja savremene diplomatije, za koju je karakterističan razvoj višestrane, multilateralne diplomatije, pored tradicionalne dvostrane, bilateralne diplomacije. Tome je pridonelo i veliko povećanje broja subjekata međunarodnog prava (prije svega država i međunarodnih organizacija), što je dovelo do povećanja međunarodnih kontakata, ali i jačanja diplomatske službe.