Pojam pravnih dejstava na brak

Pojam pravnih dejstava na brak

Sklapanjem braka nastaju za supružnike određena dejstva braka koja se u pravnoj literaturi uobičajeno određuju kao prava i dužnosti supružnika. Razumije se, pravno se uopšte ne mogu uređivati odnosi koji se odvijaju prvenstveno u emotivnoj i intimnoj sferi dvaju subjekata i koji funkcionišu po posebnom mehanizmu moralnog poretka, pa ih norme bračnog prava ostavljaju izvan sfere svog uticaja. Prava i dužnosti supružnika su, dakle, samo one pravne posljedice sklapanja braka kojima se stite neki najvažniji lični i imovinski interesi supružnika i koje je moguće pravno uređivati.

 
Vrste pravnih dejstava braka

1) Dejstva braka na poslovnu sposobnost supružnika

Opšte je pravilo da sklapanje braka u našem pravu nema nikakvo dejstvo na sticanje ili prestanak poslovne sposobnosti supružnika.Od toga pravila postoji samo jedan izuzetak i on se odnosi na slučaj kada maloljetna osoba sa dozvolom suda sklopi brak. Maloljetnik, dakle, sklapanjem braka stiče potpunu poslovnu sposobnost koja se više na može izgubiti usljed toga što je brak na osnovu koga je ona stečena prestao prije nego što je maloljetnik postao punoljetan. To je, kao što je već rečeno, jedan od dva slučaja emancipacije koji poznaje srpsko pravo.

2) Dejstva braka na lične odnose supružnika

Pravno uređenje ličnih odnosa supružnika, u zavisnosti od njihovog značaja, može biti ostvareno normama imperativnog ili dispozitivnog karaktera. Imperativno značenje dato je onim pravima i dužnostima čija je sadržina takva da se smatra poželjnim da se ostvaruju u svakom braku. Nasuprot tome, prava i dužnosti o čijim su modalitetima supružnici slobodni da se sporazumjevaju, uređuju se dispozitivnim normama.
U lična prava i dužnosti supružnika imperativnog (kogentnog) karaktera spadaju: (1) ravnopravnost, (2) vođenje zajedničkog života, (3) uzajamno poštovanje i pomaganje te (4) sloboda izbora rada i zanimanja. Nadalje, u lična prava i dužnosti supružnika, ali dispozitivnog karaktera, o kojima se oni mogu slobodno dogovarati, ubrajaju se: (5) izbor prezimena, (6) određivanje mjesta stanovanja i (7) vođenje zajedničkog domaćinstva.

(1) Ravnopravnost. Pravo na ravnopravnost u braku jeste izraz ustavnog načela o jednakosti svih pred zakonom i zabrani diskriminacije po bilo kom osnovu. Pravni je princip da su građani jednaki u pravima i dužnostima bez obzira na rasu, boju, pol, nacionalnu pripadnost, društveno porijeklo, rođenje ili lični status, vjeroispovijest, političko ili drugo ubijeđenje, imovno stanje, kulturu, jezik, starost i psihički ili fizički invaliditet te da su svi pred zakonom jednaki u svim pravima ili obavezama. Ono se odnosi i na lične i na imovinske odnose supružnika, a ostvaruje se poštovanjem ličnosti i dostojanstva svakog supružnika, kao i pravičnim vrednovanjem svakog doprinosa učinjenog radi podmirenja životnih potreba u bračnoj zajednici.
(2) Vodjenje zajedničkog života. Obaveza vođenja zajedničkog života izričito je predviđena zakonom, iako ona nesumnjivo proizlazi i iz pojma i zakonske definicije braka. Za tumačenje ovog pojma nije odlučujuće da se supružnici nalaze u fizičkom (prostornom) odnosu, već je jednako bitna i intelektualna (voljna) komponenta takvog odnosa. Dakle, ne mora nužno značiti da supružnici vode zajednički život ako stanuju u istom stanu, kao što, obrnuto, zajednički život izvijesno traje u nekim slučajevima dugogodišnje prostorne udaljenosti supružnika. Ova bračna obaveza ne može se, međutim, izvršavati prinudnim putem. Ukoliko dođe do prekida zajedničkog života, svaki od supružnika ima pravo da podnese tužbu za razvod braka.
(3) Uzajamno poštovanje i pomaganje. Supružnici su dužni da se uzajamno poštuju i pomažu.
Međusobno poštovanje supružnika predstavlja pretpostavku skladnih i uspiješnih bračnih odnosa, a ostvaruje se nastojanjem svakog supružnika da razumije i uvaži potrebe, shvatanja i interese drugog supružnika, kao i da bude u stanju da svoje trenutke životnih uspijeha i sreće, ali i svoje poraze i neuspijehe, podijeli sa svojim supružnikom. Šta više, supružnici su dužni da se trude, a nekada da učine i posebnu napore kako bi njihovi međusobni odnosi i način njihovog međusobnog ophođenja predstavljali harmoničnu sredinu u kojoj će se razvijati njihove raznovrsne sposobnosti i odrastati i formirati se njihova djeca. Supružnici su dužni i da razvijaju osjećanje međusobne solidarnosti, kao i solidarnosti prema drugim članovima porodice, a posebno prema svojoj rođenoj ili usvojenoj djeci. Kada se suprotno ovoj svojoj obavezi supružnici međusobno vrijeđaju, omalovažavaju, fizički obračunavaju, potcijenjuju ili jedan drugoga ignorišu, tada zajednički život gubi smisao i velika je vjerovatnoća da će se dugotrajna i konstantna povreda ovakve obaveze završiti razvodom braka. Sastavni dio međusobne dužnosti poštovanja supružnika svakako čine i pravo i dužnost svakog od supružnika na vjernost u njihovom međusobnom odnosu, iako obaveza vjernosti nije izričito predvidjena zakonom. Pravni pojam vjernosti odnosi se samo na vjernost u sferi seksualnog ponašanja, pošto se samo ona može kontrolisati, čime se štiti seksualna komponenta braka kao zajednice života osoba različitog pola. Za skladan bračni odnos, međutim, neophodno je da supružnici jedan drugom budu vjerni i u širem smislu, pod čime se podrazumijeva osjećanje odanosti, privrženosti i posvećenosti. Povredu obaveze vjernosti koju učini jedan bračni drug može drugi bračni drug ignorisati, oprostiti ili tražiti da se zbog takve povrede razvede brak.
Uzajamno pomaganje, takođe, predstavlja zajedničku obavezu za supružnike, koja obuhvata svaki mogući vid pomoći i podrške, kao što je peužanje savijeta i usluga, njege u bolesti, utjehe u nevolji ili zaštiti interesa.