Poreski sistem

UVOD

Poreski sistem je skup poreskih propisa, instituta i normi, vezanih u jedinstven mehanizam a u svrhu ostvarenja određene poreske politike. U poreski sistem je uključen veliki broj poreskih oblika koji se u svakom sistemu razlikuju. Ovaj sistem predstavlja skup instituta i instrumenata koji stoje na raspolaganju poreskoj vlasti za ostvarivanje određenih fiskalnih, ekonomskih, socijalnih i političkih ciljeva u okviru ekonomskog sistema.
Poreski sistem jedne zemlje čini ukupnost svih oblika poreza, odnosno javnih prihoda. U savremenim privrednim sistemima javni prihodi imaju značajnu fiskalnu,ekonomsku i socijalnu ulogu i javljaju se u veoma različitim oblicima kao što su:porezi, doprinosi, takse,naknade i sl. Javni prihodi služe za podmirivanje troškova koji imaju opšti karakter. Struktura javnih prihoda, s obzirom na učešće pojedinih kategorija prihoda u ukupnim javnim prihodima, znatno se razlikuje zemljama. Na tu strukturu utiče znatan broj faktora. Porezi kao deo javnih prihoda predstavljaju najznačajniji instrument prikupljanja prihoda u državnoj ekonomiji i doživljavaju razvoj tek u kapitalizmu. Porez predstavlja najznačajniji oblik javnih prihoda u savremenim državama. On predstavlja instrument javnih prihoda kojim država, uključujuci i niže političko-teritorijalne zajednice,od subjekata pod svojom poreskom vlašću prinudno uzima novcana sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva.
Opšte karakteristike poreza su da u njegovoj osnovi leži prinuda,da porez predstavlja davanje bez direktne proivnaknade; to je takav prihod kod kojeg nije unapred utvrđena svrha za koju ce se upotrebiti i naplaćuje se isključivo u novcu (samo izuzetno u naturi)
Poreski sistemi

Iako postoji veliki broj faktora koji utiču na to da se poreski sistemi razlikuju od jedne do druge zemlje, ipak se mora reći da postoji niz konstantnih poreskih oblika koji se javljaju u većini država. To znači da poreski sistemi počivaju na konceptu poreskog pluralizma, a ne monizma. Pored standardnih poreskih oblika (kao što su porez na dohodak fizičkih i pravnih lica, porez na promet, akciza, porez na imovinu i dr.), koji čine poreski sistem većine zemalja, postoji veliki broj spečifičnih fiskalnih oblika koji nisu u velikoj meri izdašni, ali odražavaju trenutnu poresku politiku neke zemlje, odnosno uvedeni su sa nekim posebnim razlogom. Osnovni zadatak poreskog sistema i poreske politike je prilagođavanje okolnostima i činjenicama koje su odlučujuce za proces oporezivanja. Naime, stalne promene uslova privređivanja direktno utiču na promene poreskih propisa i ukidanje pojedinih poreskih oblika, odnosno uvođenje novih, promene poreske stope i osnovice.

Poreski sistemi savremenih država međusobno se razlikuju ne samo u odnosu na sastavne elemente, nego i u pogledu učešća pojedinih poreskih oblika u strukturi javnih prihoda fiskalnog karaktera. Navedene razlike nastaju zbog različitih faktora, od kojih su najvažniji sledeći :

a) Razvijenost privrede. – U razvijenim zemljama veće učešće u strukturi javnih prihoda imaju porez na dohodak i porez na imovinu, s obzirom na visok dohodak po glavi stanovnika. Učešće ovih poreskih oblika u manje razvijenim zemljama je znatno niže. U ovim zemljama veće učešće imaju porezi koji pogađaju potrošnju, odnosno porez na promet i akcize.

b) Društveno – ekonomsko uređenje (sa aspekta razvijenosti tržišne privrede). – U zemljama sa razvijenim tršišnim privredama poreska politika se vodi na način da se obezbedi optimalnost u ostvarivanju alokativnih i redistributivnih ciljeva. Poreski podsticaji su relativno rasprostranjeni i osnov za njihovo propisivanje su čvrsto postavljeni kriterijumi koji su uglavnom ekonomske, ekološke ili socijalno-političke prirode. U nerazvijenim tržišnim privredama porezi i drugi javni prihodi koriste se kao transfer sredstava iz državnih preduzeća u budžet. Kod oporezivanja prometa propisan je veliki broj različitih poreskih stopa, kao i brojna poreska oslobodenja. Udeo poreza koji se prikupi od stanovništva uglavnom je beznačajan.

c) Fleksibilnost pojedinih poreza. – Uz pretpostavku da se poreske stope i poreske olakšice ne menjaju, na promene u strukturi poreskog sistema utiču promene u privrednim kretanjama, na primer, u uslovima inflacije koja se u većoj ili manjoj meri javlja u većini zemalja.

d) Struktura radne snage. – Najefikasniji mehanizam za naplatu poreza na dohodak fizičkih lica je naplata ovog poreza u momentu isplate, odnosno po odbitku. Međutim, to nije moguće kada veliki broj lica obavlja samostalno svoju delatnost, i u tom slučaju porez plaća na osnovu rešenja nadležnog poreskog organa. U zemljama gde je veći udeo lica koja samostalno obavljaju delatnost, udeo poreza na dohodak fizičkih lica je relativno manji.

e) Stepen otvorenosti ekonomije. – U zemljama koje nastoje da ostvare što veće učešće spoljnotrgovinskog sektora u društvenom proizvodu vodi se računa o poreskom sistemu ( naročito kada su u pitanju posredni porezi), i to u smislu uvođenja poreskih oblika koji će pospešivati izvoz. Reprezentativni poreski oblik je porez na dodatu vrednost.