Republika kao oblik vladavine

Uvod
Država je najznačajnija politička institucija u društvu. Prema njoj se usmeravaju interesi svih društvenih grupa i pojedinaca izazivajući socijalne, ideološke i političke odnose kroz sukobe i saradnju. U državi se, kao u ogledalu, prelamaju svi odnosi, karakteristike, usponi i padovi jedne društvene zajednice. Jedni državu doživljavaju kao porobljivača, nekog ko sprečava ostvarenje nji¬hovih interesa i ambicija, ko im oduzima šansu i nanosi nepravdu, kao centar nedodirljive i nedokučive moći. Drugi u državi vide zaštitnika svojih prava i inte¬resa, kao i onoga ko obezbeđuje jednaka pravila i šanse za rad i stvaralaštvo svih građana. Dok treći državu doživljavaju kao instrument za sticanje privilegovanog položaja, moći i uticaja.
Bez obzira kako je doživljavali, pojedinci i društvene grupe u stalnom su dodiru sa državom. Čim iziđe iz svog intimnog kruga (stana ili radnog mesta) čovek je u prilici da stupa u odnose sa nekom od državnih institucija. Dok se nalazi na javnom mestu, on mora da poštuje principe javnog reda i mira. Svaku statusnu, obrazovnu ili teritorijalnu identifikaciju ili promenu čovek registruje u nekoj od brojnih službi državne administracije. Postoji mnoštvo i drugih načina i trenutaka u kojima država podseća pojedince i grupe na svoje neizbežno prisus¬tvo u društvu. Uspešne, organizovane, moderne i civilizovane države izazivaju poštovanje, respekt i divljenje kod većine svojih građana, kao i kod pripadnika drugih država, dok one sa suprotnim karakteristikama izazivaju, sumnju, gnev i neugodnost.
Država je institucija koja prožima sve društvene grupe i njihove odnose. Ona se izdvaja iz društva kao autonomna sila koja svojim autoritetom i instrumen¬tima donosi (nameće) opšta pravila i nastoji da obezbedi skladno funkcionisanje i održavanje društvenog poretka. Ako pođemo od etimološkog tumačenja, vidimo da na mnogim jezicima reč država znači stanje, položaj, postaviti, odrediti, narediti, utvrditi, preduzeti. Svako držanje, stanje, položaj treba uspostaviti, čuvati i održavati, ali i menjati i nanovo uspostavljati, a za to je potrebna i sila i dobrovoljni pristanak onih na koje se to odnosi.
Državu možemo odrediti kao najznačajniji oblik pravno-političkog or¬ganizovanja stanovništva koje živi na određenoj teritoriji. To je najviši oblik političke, javne, suverene vlasti na određenoj teritoriji.
Ovo poimanje države više je sa pravnog stanovišta, dok za sociološki pogled na državu treba dodati da je država prostor, polje na kome se takmiče (bore) različite društvene grupe i organizacije kako bi ostvarili svoje interese kroz interakciju punu socijalnih, političkih, ideoloških i drugih tenzija i konflikata. Društveni subjekti nastoje da zauzmu što povoljniju poziciju kako bi ostvarili neposredniji uticaj na državu, stekli njenu naklonost i ostvarili privilegije. Na drugoj strani, država se bori da sačuva autonomnost i uticaj u društvu, da ne bude instrument samo jedne soci¬jalne, političke, verske ili kulturne grupe, da koristi svim građanima kao javno (opšte-društveno) dobro.
Iako se država pojavila još u vreme podele društva na klase i prelaska iz prvobitne zajednice u klasno i interesno sukobljavanje, može se reći da je prvi put prava uloga i suština moderne države došla do izražaja u 16. veku u Evropi. Tada se pojavila potreba za razdvajanjem sfere države i sfere društva. To je bilo uslovljeno širenjem teritorije, razvojem privrede, potrebom za novim tržištem, a to je dalje stvaralo potrebu za kontro¬lom nastajućeg građanskog društva. Potrebni su bili novi principi, norme i oblici organizovanja, kontrole i upravljanja društvenim procesima, pojavama i odnosi¬ma, mnogo više nego što je to bilo u prethodnim istorijskim periodima. Potreba za obavljanjem javnih, zajedničkih poslova zahteva postojanje javnih pravila, njihovu obaveznost, stalnost i standardizaciju.
Da bi se prethodna teza potvrdila i bili jasniji uzroci i uslovi nastanka modernih država napravićemo kratku istorijsku digresiju i reći nešto o nastanku države kod pojedinih naroda i u posebnim istorijskim razdobljima. U vreme antičke Grčke država je nastala raspadom rodovsko – plemenske i mnogobožačke strukture društva uslovljene stvaranjem viška proizvoda i radne snage i time iza¬zvane podele na klase. U15. veku Evropa je bila podeljena na oko pet stotina potpuno ili delimično nezavisnih teritorijalnih i političkih celina (kraljevstava, vojvodstava, kneževina, autonomnih i polu-autonomnih gradova i drugih sitnih autonomnih delova) čije su granice bile nedefinisane, nadležnosti i prava isprepletene a vlast zavisila od snage i uticaja lokalnog vladara.
U takvim uslovi¬ma sukobi su bili česti i privreda nije mogla da se razvija. Ekonomija se sastojala od dva bitna oblika, poljoprivredne feudalne strukture u selima i trgovine i manu¬fakture u gradovima.