Stari vek

Uvod

Stari vek

Postoji određeni skup bitnih karakteristika, koja predstavljaju zajednička svojstva svih starovekovnih država i pravnih sistema koji čine predmet naših interesovanja, a to su: periodizacija, robovlasništvo, način nastanka prvih država, privredna osnova i razvoj nauke i kulture, odnost države i religije, osobine starovekovnog prava i na kraju razlike između ovih država

Periodizacija

Neki pisci u stari vek svrstavaju i prvobitnu zajednicu, ipak većinsko mišljenje kaže da stari vek traje od formiranja prvih država u IV milenijumu pre n. e. Pa do pada Zapadnog Rimskog carstva u V veku naše ere.Mada je ova periodizacija u osnovi tačna i mada apsorbuje u sebi bitne događaje nastale od prilike u isto vreme i na ostalim kontinentima.Čak ni činjenica da su od V do VII veka desili krupni događaji pre svega na tlu azije(nastanak i ekspanzija islama u VII veku, preuzimanje vodeće uloge na Dalekom Istoku od strane Kine pod dinastijim Tang), ne može poljuljati vrednost ove periodizacije.

Robovlasništvo

Postoje velike armije robova u starovekovnim državama na istoku i na zapadu,što je dovoljno da se Stari vek izjednaži sa robovlasništvom i da se nazove robovlasničkim društvom. Ovo stanovište polazi od toga da robovlasničko duštvo predstavlja prvu etapu u razvoju klasnog društva i da dominiraju dve antagonistički nastojene klase, klasa robovlasnika(eksploatatora) i klasa eksploatacionih robova. Robovi su najčešće glavna proizvođačka snaga i protagonisti osnovnog načina proizvodnje.Tada je bila izreka da su robovi ,,oruđa koja govore“ a rimski pisci dodaju da za obradu zemlje služe još i nema oruđa, i oruđa koja ispuštaju glasove (stoka). Telesnu povredu roba neki pravni sistemi sankcionišu,kao oštećenje stvari njegovog gospodara pa se plaćala nahnada štete za oštećenje stvari a ne za povredu ličnosti.Međutim pravni položaj robova nije bio isti u većini država starog veka. Tako je u najpovoljnijem pravnom položaju bio patrijarharni, zatim dužnički,pa tek onda na kraju klasični. Pravni položaj robova zavisio je i od njihovog mesta u procesu proizvodnje, odnosno od toga da li je rob bio glavna proizvođačka snaga. Tamo gde je ro predstavljao glavnu glavnu proizvođačku snagu,njegov pravni položaj je bio teži, nego u onim civilizacijama gde njihov rad nije predstavljao glavnu polugu proizvodnje. U Istočnjačkim despotijama osnovu proizvođačku snagu čini masa poluzavisnog slobodnog stanovništva,pa je stoga pravni položaj tamošnjih robova značajno povoljniji. Iako su u ovim civilizacijama robovi bili na dnu društvene piramide, nisu im bila uskraćena sva prava, imali su pravo azila u hramu, mogli su se ženiti i sa slobodnim ljudima. U klasičnim robovlasničkim zemljama(Grčka, Rim) pravni položaj klasičnog roba bio je znatno teži nego u istočnjačkim despotijama jer je materijalna proizvodnja ovih država počivala na radu robova.Robovi se najviše bave poljoprivredom,manje zanatima,susrećemo ih i kao kućnu poslugu,a bile su im dostupne neke ugledne državne i javne funkcije. Rob je objekt prava svojine svog gospodara i gospodar odlučuje o načinu života i rad svoga roba,čak mu i deca roba pripadaju. Gospodar je roba mogao nekažnjeno da ga ubije. I ovde su robovi imali ograničenu poslovnu sposobnost. Robovi su imali pravo azila u hramu a često su obavljali i vrlo cenjene državne poslove i za to primiti platu, a bez sudske odluke gospodar ih nije smeo ubiti. Čak i u Rimu robovi imaju delimičnu poslovnu sposobnost. Ideja oslobađanja robova i popravljanje njihovog položaja prisutna je kod većine starovekovnih država. Prvi korak u tom smeru predstavlja ograničenje trajanje dužničkog ropstva a kasnije i njihovo definitivno ukidanje. Robovlasništvo kao tip klasnih odnosa, kao oblik zavisnosti predstavlja osnovnu karakteristiku starovekovnih država i njihovih pravnih sistema. Bilo je i država koje u svom istorijskom razvoju nikad nisu prošle kroz robovlasništvo,kao Kina.