Svetska trgovinska organizacija

UVOD
Svjetska trgovinska organizacija predstavlja najmlađu međunarodnu ekonomsku organiza ciju koja egzistira nešto više od deset godina. Veoma je veliki njen značaj u pogledu obavljanja međunarodne trgovine robom i uslugama. U tom kontekstu, ona promoviše slobodnu svjetsku trgovinu, čime daje doprinos kako povećanim međunarodnim trgovin skim tokovima, tako i stanovništvu i društvu u cjelini.
U radu će biti riječi o procesima njenog formiranja, načinu funkcionisanja, efektima članstva, odnosima naše zemlje sa ovom institucijom, a biće date karakteristike i odnosi sa GATT-om, kao prvim oblikom (pa dopuniti)
Imajući u vidu da se procesi globalizacije u svetskoj privredi intenziviraju i da međunarodna trgovina predstavlja najznačajniju aktivnost svetske privrede, postavlja se pitanje uloge i značaja Svetska trgovinska organizacija kao subjekta međunarodnog poslovnog prava u smislu ostvarivanja proklamovanih ciljeva organizacije u praksi. U ekonomskom smislu, STO je bazirana na principu ekonomskog liberalizma, koji polazi od pretpostavke da efikasna alokacija resursa doprinosi razvoju opšteg blagostanja.
U nastavku  je  struktura rada, podijeljena na pet poglavlja, o kojoj će biti više  riječi u daljim izlaganjima.

1.     OSNIVANJE, CILJEVI I FUNKCIJE SVJETSKE TRGOVINSKE  ORGANIZACIJE

1.1.     Aktivnosti koje su prethodile stvaranju Svjetske trgovinske organizacije
Originalna ideja bilo je formiranje Međunarodne trgovinske organizacije (ITO) kao treće institucije Bretton Woods-a (pored IMF i WB). Ona je zamišljenja kao specijali zovana agencija UN koja bi se bavila međunarodnom ekonomskom saradnjom. U prego vorima o osnivanju Međunarodne trgovinske organizacije, u periodu od 1946.-1947.godine učestvovale su 23 zemlje i u tom periodu održani su brojni sastanci koji su rezultirali dogovorima o međusobnom smanjivanju carina, o unifikaciji carinskih postupa ka i o uklanjanju nekih drugih necarinskih prepreka trgovini.
Nakon toga, usvojena je Havanska povelja o formiranju ITO, međutim, ona nikad nije stupila na snagu, jer je nije ratifikovao dovoljan broj država. Na kraju je, na Konfere nciji UN za trgovinu i zapošljavanje u Havani, usvojen i statut zamišljene organizacije. U tom smislu, dogovorena pravila i carinski postupci postali su Opšti sporazum o carinama i trgovini – GATT (General Agreement on tariffs and trade). Za stupanje povelje (statuta) na snagu, a time i za stvaranje Međunarodne trgovinske organizacije, nedostajala je još samo njena ratifikacija u 12 parlamenata zemalja učesnica pregovora i za to je određen rok od 18 mjeseci.
Na međunarodnoj konferenciji o trgovini i zaposlenosti, održanoj u Havani (Kuba) 1948. godine, započeli su pregovori o trgovinskoj liberalizaciji (potpisan je Opšti sporazum o carinama i trgovini –GATT) i potpisana je povelja o osnivanju Međunarodne trgovinske organizaije –ITO- („Havanska povelja“). Protokol o privremenoj primjeni GATT-a stupio je na snagu 1.januara 1948. godine. Dakle, tim potpisom, osam najvećih zemalja obvezalo da će ga početi primjenjivati od 01. 01. 1948., a preostalih 15 zemalja to je moralo učiniti nakon ratifikacije Sporazuma  u  nacionalnim parlamentima. Među tim, povelja nije ratifikovana u kongresu SAD i parlamentima još nekih država, zbog čega ITO nije osnovana. Tako je GATT ostao jedini sporazum koji je regulisao međunarodnu trgovinsku politiku sve do 1994. kada je postignut dogovor o osnivanju Svjetske trgovinske organizacije –STO (eng. WTO).
Inače, GATT je kreiran kao višestrani ugovor međunarodnog prava zaključen u cilju liberalizacije svjetske trgovine. Osnovni razlog nastanka bio je ,,bitno smanjenje carina i ostalih ograničenja i eliminacija povlastica na recipročnoj uzajamnoj osnovi”. Jedan od najvažnijih razloga za pristupanje GATT-u, nakon neuspjelog pokušaja osniva nja Međunarodne trgovinske organizacije (ITO), bilo je sprečavanje ponavljanja velike krize tridesetih godina XX vijeka.
Bez Međunarodne trgovinske organizacije činilo se nemogućim i ostvarivanje zacrtanih ciljeva novog svjetskog trgovinskog sistema. Isto tako, bez nje je dovedeno u pitanje i djelovanje već osnovanih organizacija – Međunarodnog monetarnog fonda i Međunaro dne banke za obnovu i razvoj, a onda i ukupni ciljevi zamišljenog svjetskog privrednog sistema. Rješenje je pronađeno tako što je GATT, koji je, formalno pravno, bio samo privremen multilateralni sporazum, faktički promovisan u trajni sporazum i, istovremeno, pretvoren u neku vrstu organizacije. Do osnivanja Svetske trgovinske organizacije (World Trade Organisation – WTO) 1995. godine, ,,GATT je ostao jedini multilateralni instrument koji reguliše međunarodnu trgovinu. ¨ GATT je međudržavni ugovor koji reguliše oblast međudržavne trgovinske saradnje.  Formulisani su ciljevi osnivanja GATT-a, a to su: podizanje životnog standarda, obezbjeđivanje pune zaposle nosti, obezbjeđivanje rastućeg realnog dohotka i efektivne tražnje, povećanje upotrebe re sursa, proširenje proizvodnje i razmjene dobara. Prema nekim autorima  u okviru GATT-a nigdje nije pomenuto ostvarenje potpuno slobodne trgovine kao osnovni cilj.