Termopilska bitka

UVOD:
Grčko-persijski ratovi ili Persijski ratovi:predstavljaju seriju ratova od 499. godine p.n.e. do 449. godine p.n.e., između Persijskog carstva i gradova – polisa u Grčkoj. Rat se završio Kalijinim mirom, oko 449. godine p.n.e. Grčko-persijski ratovi trajali su pedeset godina, sa dužim ili kraćim predasima. Sukobi su počeli kada su Grci u Maloj Aziji pokušali da se oslobode persijske vlasti.
Persijanci u to vreme gospodarili su ogromnom prostranstvima – od reke Inda na istoku do Siriji, Fenikije i Egipta na zapadu. Pod njihovom vlašću bili su i mnogobrojni grčki gradovi na zapadnoj obali Male Azije
Uvod u ovaj sukob predstavlja Jonski ustanak, 500. godine p.n.e. do 494. godine p.n.e. Grci u Maloj Aziji, pod vlašću Persije, pobunili su se protiv persijske vlasti uz pomoć Atine i Eretrije. Kada je ustanak ugušen, 494. godine p.n.e., bilo je samo pitanje vremena kada će Persija napasti slobodne gradove u Grčkoj. 492. godine p.n.e. persijski vojskovođa Mardonije je potčinio Traciju i prisilio Aleksandra Makedonskog da stane na stranu Persije. Međutim, persijska flota je teško stradala kod Atosa i Mardonije je morao odustati od pohoda u Grčku.
490. godine p.n.e., Darije I, persijski kralj, je saznao da Hipija, bivši atinski tiranin, još uvek ima veliku podrsku u Atini. Velik deo stanovnika Atine je bio spreman se potčiniti persijskoj vlasti u zamenu za oprost zbog učestvovanja u Jonskom ustanku. Darije I je poslao velike snage da zauzmu Eretriju. Atinjani su pozvali u pomoć Spartu, a sami krenuli prema Eretriji. Eretrija je zauzeta nakon devet dana opsade. Ipak, Atinjani su katastrofalno porazili Persijance u bitci kod Maratona, 490. godine p.n.e. Zatim je stigla i spartanska vojska, ali su Persijanci već pobegli sa brodovima.
480 p.n.e. Kserks I, koji je nasledio Darija I, je pripremio veliku ekspediciju za
pohod na Grčku. Persijanci su diplomatijom osigurali predaju velikog dela srednje Grčke:Tesalija, Argos, Delfi i dr. Grci su zauzeli položaj kod Termopila, a mornarica kod rta Artemizij. Pomorska bitka kod Artemizija, 480. godine p.n.e., završila se bez strateškog rezultata uz velike gubitke sa obe strane.
U isto vreme u bitci kod Termopila, Persijanci su uspeli, usprkos velikim gubicima, proći strateški važan prolaz. Persijanci su sad kontrolisali Egejsko more, jug Grčke sve do Atike te su zauzeli napuštenu Atinu i spalili je. Međutim, Grci su katastrofalno porazili Persijance u pomorskoj bitci kod Salamine, 480. godine p.n.e. Ova bitka znači prekretnicu u ratu. Do tog trenutka Persijanci su imali prevlast i na moru i na kopnu. Persijanci su tu izgubili većinu brodova. Kserks I se sa preostalim brodovima vratio u Aziju dok je Mardonije sa persijskom vojskom prezimio u Tesaliji. Idućeg proleća Mardonije je dva puta ponudio Atini separatni mir, ali je bio odbijen. Atinjani su udružili snage sa Spartancima, koji su poslali vojno pojačanje. Grci su pobedili u bitci kod Plateje, 479. godine p.n.e., gde je poginuo i Mardonije. Istovremeno su Persijanci poraženi i u pomorskoj bici kod Mikale, 479. godine p.n.e. Ostatak persijske vojske na kopnu je nakon toga napustio Grčku. Time je persjski pohod na Grčku doživeo potpuni neuspeh.
Atinjani su postigli i dvostruku pobedu u pomorskoj bitci kod Salamine, 449. godine p.n.e., kod Kipra. Oko 449. godine p.n.e., ili 448. godine p.n.e., atinski izaslanik Kalija i persijski kralj Artakserks I dogovorili su Kalijin mir. To označava kraj Grčko-persijskih ratova. Kalijinim mirom Persija je priznala Grcima u Maloj Aziji pravo na samostalnost, a Persiji je vraćen Kipar. Persijskoj floti je zabranjen ulaz u Egejsko more.
Grčko – persijske ratove, kao što se može videti obeležile su brojne bitke. Nesumnjivo najveći značaj ima Termopilska bitka koja će biti predmet ovog rada u nastavku.
Slika 1: Duel grčkog hoplita i persijskog vojnika

TERMOPILSKA BITKA:
Odigrala se avgusta 480. pre Hrista između persijske vojske pod komandom Kserksa I i saveza grčkih gradova pod komandom spartanskoga kralja Leonide. Odigrala se u isto vreme kada je bila i pomorska bitka kod Artemizija. Oko 7.000 Grka pod komandom spartanskoga kralja Leonide blokiralo je u uskom Termopilskom klancu u centralnoj Grčkoj jedini put kojim je mogla da napreduje ogromna persijska vojska pod komandom persijskoga kralja Kserksa I. Prema antičkim izvorima persijska vojska brojala se milionima, a prema modernim procenama brojke su se kretale između 100.000 i 300.000. Grci su sedam dana držali Termopilski klanac. Sama bitka trajala je tri dana. Puna dva dana mnogo manja vojska pod komandom Leonide uspevala je da odbija napade persijske vojske. Trećega dana Grk Efijalt odao je Persijancima planinski put, kojim je deo persijske vojske zašao iza grčkih linija. Svestan opkoljavanja Leonida je raspustio većinu snaga i ostao je u klancu sa 300 Spartanaca, 700 Tespijaca, 400 Tebanaca i nešto drugih. Borili su dok svi nisu izginuli, uključujući i Leonidu. Osvajanje Termopilskoga klanca dalo je Persijancima priliku da osvoje oblasti sve do Korinta, a posebno im je dalo mogućnost napada na Atinu. Grčka mornarica se povukla do Salamine.