Valutni odbori

UVOD

Svaka zemlja, u težnji da ostvari što bolji ekonomski rast, punu zaposlenost, bolji standard svojih građana, što bolju makroekonomsku stabilnost, mora da provodi adekvatnu ekonomsku politiku. Sigurno, važan dio svake ekonomske politike jeste monetarna politika koja putem monetarnih instrumenata ima za cilj da postigne stabilnost cijena, stabilnost kursa domaće valute, opštu privrednu stabilnost i regulaciju količine novca u opticaju koja je u funkciji pomenutih ciljeva.
Valutni odbor je aranžman sa fiksnim deviznim kursom, koji je vazan za valutu „sidro“, zlato ili čak za korpu valuta, gdje se sav novac u opticaju može slobodno konvertovati u rezervnu valutu i gdje su osnovna djelovanja centralne banke jasno definisana zakonom o centralnoj banci.
Iako je model valutnog odbora prisutan više od dva vijeka, u zadnje dvije – tri decenije ponovo se popularizuje njegov značaj za nacionalnu privredu. Zbog velikih promjena koje su se desile na području Bosne i Hercegovine uloga valutnog odbora je od velikog značaja. On je uzeo u obzir postratnu situaciju u BiH i teškoće koje će se pojaviti prilikom uspostavljanja institucija i donošenja političkih odluka u kompleksnom političkom okruženju. Valutni odbor jeste i dizajniran za krizne situacije. Ovaj model je otporan na vanjske šokove i njegova primjena u Bosni i Hercegovini, čini se, bila neminovna.

 
POJAM I KARAKTERISTIKE VALUTNOG ODBORA

POJAM VALUTNOG ODBORA
Valutni odbor (engl. Currency board) je aranžman (monetarno – devizna institucija) sa fiksnim deviznim kursom koji je vezan za valutu „sidro“, zlato ili čak za korpu valuta, gdje se sav novac u opticaju može slobodno konvertovati u rezervnu valutu i gdje su osnovna djelovanja centralne banke jasno definisana zakonom o Centralnoj banci. Funkcioniše po pravilima pasivne monetarne politike i nema diskrecionih prava kao što ima tipična centralna banka. Zasniva se na čvrstim pravilima:

• Pokriće emisije nacionalne valute je stabilna strana valuta (tvz. Rezervna valuta) minimalno u 100% iznosu;
• Nacionalna valuta je u svakom trenutku na zahtjev konvertibilna u stabilnu stranu valutu za koju je vezana;
• Održavanje stabilnosti valute prvi je i osnovni cilj režima kojem su podređeni svi ostali ciljevi.

Uvođenje valutnog odbora je posebno atraktivno za tri grupe zemalja:

• Za male otvorene ekonomije sa ograničenom ekpertizom centralnog bankarstva i finansijskim tržištem u početnom stadijumu;
• Za zemlje koje žele pristup širem tržištu ili valutnom području;
• Za zemlje koje žele da povećaju kredibilitet dezinflacionih politika zasnovanih na deviznom kursu.

Najvažnije performanse koje valutni odbor obezbjeđuje su: konvertibilnost domaće valute, niska inflacija, kredibilitet ekonomske politike, automatizam, povjerenje, politika i finansijska nezavisnost.

ISTORIJAT VALUTNOG ODBORA
Sistem valutnog odbora razvijen je u Velikoj Britaniji u 19. Vijeku i od tada je ovaj model monetarne politike primjenjivalo preko 80 zemalja i regiona. Tokom vremena, sistemi valutnih odbora su uvođeni i napuštani iz raznih političkih i ekonomskih razloga. Napuštanje sistema uglavnom je završavano prelaskom na klasičnu centralnu banku, preko koje su politički uticaji na manipulaciju količinom novca u opticaju postali mogući. Obično je poslije napuštanja sistema valutnog odbora zemlja ušla u fazu rasta inflacije, pa i stagnacije u razvoju. U novije vrijeme napuštanje se veže za ulazak u valutnu zonu. Generalno posmatrano, zemlje koje su uvele valutni odbor mogu se svrstati u dvije grupe u odnosu na makroekonomske uslove koji su bili u zemlji u trenutku uvođenja valutnog odbora.
U prvu grupu zemalja, mogu se svrstati one zemlje koje su imale izraženu monetarnu i valutnu nestabilnost, a u drugu grupu mogu se svrstati zemlje sa malom i otvorenom ekonomijom koje nemaju dovoljno iskustva u vođenju monetarne politike. Obe grupe zemalja prolaze kroz kompleksan proces tranzicije ka tržišnoj ekonomiji, polazeći sa relativno niskog stepena razvoja.
Iskustva pokazuju da su valutni odbori najčešće uvođeni u periodima:

• Poslije sticanja kolonijalne nazavisnosti (britanske kolonije) ;
• Poslije visoko izražene makroekonomske neravnoteže (tranzicione zemlje) ;
• Poslije prvih tranzicionih reformi i otvaranja ekonomija (male zemlje Jugoistočne Evrope) ;
• Poslije ratnih konflikata (slučaj BiH).