Velika depresija 1929

UVOD

Velika ekonomska kriza ili Velika depresija (eng. Great Depression) su nazivi za težak slom cijelih nacionalnih ekonomija u svim važnijim industrijskim državama koja je počela   1929.-e godine, a prezentovala se, između ostalog, slomom cijelog niza privrednih subjekata, masivnom nezaposlenošću i deflacijom.
Istovremenost pojavljivanja krize u raznim područjima nacionalne ekonomije, bila je pospješena povećanom međusobnom prepletenošću pojedinih dijelova privrede kao i ekonomija raznih država, te povezanošću finansijskih tokova, odnosno većom pokretljivošću kapitala, ali i nepostojanjem određenih elemenata regulisanja tržišta, koji se danas podrazumijevaju.
Svjetska ekonomska kriza je prekinula tzv. zlatne dvadesete godine. Kriza je trajala tokom 1930.-ih i 1940.-ih godina, pa ovaj, u početku lagani, pad rasta svjetskih vodećih preduzetništva SAD-a doveo je spekulativno precijenjeno tržište akcija u oktobru 1929.-e godine  do sloma (“crni utorak”). To je dovelo do okretanja tokova kapitala, kapital koji je u godinama prije toga bio investiran u druge nacionalne ekonomije, ubrzo je povlačen. U Evropi (ali i u drugim zemljama svijeta) je to povlačenje kapitala izazvalo najteže oblike krize u njihovim ionako slabim ekonomijama.
U cijelom lancu događanja došlo je do masovne nezaposlenosti i ogromnog pada međunarodne razmjene. Kolebljive pokušaje intervenisanja američkog predsjednika Hoovera je njegov nasljednik Franklin D. Roosevelt od 1933.-e godine pojačao, a skup primjenjenih mjera ostao je u ekonomskoj teoriji poznat pod imenom New Deal. Najpoznatija mjera je bilo finansiranje javnih radova, kao mjera za pokretanje investicija, povećanim zaduživanjem države (kasnije poznatim pod nazivom deficitno finansiranje).
Kako je do tada ekonomija SAD-a bila vodeća i u neku ruku pokretač razvoja svjetske privrede, tako se i kriza prelila iz Amerike u cijeli svijet. Posljedice su se osjetile u svim zemljama svijeta, a najteže je bilo industrijski razvijenijim državama.

EKONOSKA KRETANJA NAKON PRVOG SVJETSKOG RATA

Prvi svjetski rat je značajno uzdrmao ekonomije mnogih zemalja, izazivajući posljedice u svjetskim razmjerama i dovodeći u pitanje položaj do tada vodećih privreda. Došlo je do repozicioniranja svjetske moći i uticaja. Prije rata Evropa je bila svjetski centar industrije i kapitala. Međutim, teške borbe koje su se tokom rata vodile na tlu Evrope i masivna razaranja devastirala su evropske privrede i izazvala štetu od koje se one nisu uspjele oporaviti tokom čitavog međuratnog perioda.
Prvi svjetski rat doveo je do dramatičnih promjena u geo-političkoj karti svijeta, a prije svega Evrope. Kraj prvog svjetskog rata označio je i okončanje postojanja carevina koje su u proteklim vijekovima imale vodeće uloge, predstavljajući uz Veliku Britaniju stožere svjetskog poretka. Boljševička revolucija u Rusiji izmijenila je društveni poredak i ekonomski sistem u ovoj zemlji i označila je otpočinjanje razvoja državnog socijalizma, doprinoseći njenom odsijecanju od ostatka svjetske ekonomije. Drugo evropsko carstvo, Austro-Ugarska carevina je takođe nestala, raspadajući se uz stvaranje niza novih nacionalnih država. Austrija je ostala u svojim skromnim granicama, ekonomski značajno uzdrmana doživljavajući krah svoje centralne banke 1931.-e godine. Sa nimalo manje posljedica bilo je i okončanje postojanja Njemačke carevine, uz dramatičnu ekonomsku agoniju kroz koju je Njemačka nakon rata prolazila, a koja se najupečatljivije ispoljavala kroz rast nezaposlenosti i hiperinflaciju koja je kulminirala 1923.-e godine. Iskustvo koje je Njemačka imala nakon prvog svjetskog rata, naročito vezano za ekonomski kolaps izazvan nametanjem otplate velikih ratnih reparacija i stalnim tenzijama koje je imala sa Francuskom, pokazalo se kao presudno za budućnost, naročito za otpočinjanje Drugog svetskog rata.