Vizantijska minijatura u doba Makedonske renesanse

Osobine i intelektualni izvor makedonske renesanse
Najupadljivija osobina vizantijske umetnosti, za razliku od zapadne, je potpuno trajanje grčkog nasleđa, koje je ostalo jako ograničeno. Zbog toga što je precizna, mnogi naučnici nisu priznavali mogućnost postojanja renesansnog pokreta u Vizantiji. Međutim, bila bi neujednačena procena ako se vizantijsku umetnost posmatra samo kao doslednost antičkoj tradiciji. Orijentalni uticaji i urođena tendencija da da hrišćanski karakter, stvara duhovnu formu, koja delujući, izaziva osećaj za apstraktniju umetnost koja deluje u okviru određenih granica, menja se od naturalizma antike, u određenim vremenima jasnije nego u drugim. Za razliku od latinskog Zapada, tumačenje tela u Vizantiji uvek je životnije: u suštini, stepeni fizičke stvarnosti su promenjivi faktori, kao i odnos ljudske figure i njenog okruženja. Uprkos ovakvim svojstvima, koncept “renesanse” u umetnosti kasnog IX i X veka počinje da se ukorenjuje, renesansa koja je nazvana “makedonskom” prema vladajućoj dinastiji. Istoričari umetnosti su istim žarom branili i napadali ovakvo shvatanje.

Pariski psaltir

U okviru istorije umetnosti, shvatanje makedonske renesanse dovodi se u vezu sa psaltirskim rukopisom, koji je dugo vremena predstavljao centar rasprava, posebno: Paris Bibliotheque Nationale, codex graecus 139. Slike ovog rukopisa u potpunosti bude trenutne utiske dobrog razumevanja klasičnih formi, te je razumljivo zašto ovaj rukopis ima ključno mesto. U prvoj sistematici rukopisnih iluminacija, Kondakov, stvarni osnivač vizantijske istorije umetnosti, već je do pojedinosti raspravljao o Psaltiru. On nije koristio izraz “renesansa”, već je minijature okarakterisao kao mešavinu tipičnih antičkih sa isto tako tipičnim vizantijskim modelima i datovao ih je u X vek. Njegovo mišljenje nije naišlo na povoljan odziv kao i njegova ideja da je umetnik X veka ponovo oživeo rane klasične modele; bila je suočena sa suprotnim argumentima, koja su bila dosta subjektivna, čak su pretpostavljali da je taj odnos – čist prevod klasičnih tipova koji je moguć samo u tradiciji koja nikada nije bila prekidana i koja je mogla biti rezultat ponovnog vraćanja na rane modele.
Analiza Alojza Grinvalda, koja iscrpno analizira antičke izvore dve minijature, povećala je raspravu koja se ticala temeljnog rasuđivanja, uzimajući u obzir srednjevizantijsku umetnost. Zaključio je da je minijaturi, u kojoj se Isaija moli okružen personifikacijama Niksom i Ortrosem, model rimski sarkofag Endimion. Prema ovom mišljenju, gornji deo Niksa je kopiran sa figure Selene, iz Kapitolskog muzeja, dok je donji, mirniji deo
figure kopiran sa klasične Demetrine statue iz V veka, koja je sačuvana u nekoliko replika. Iz analize ovih i drugih figura, Grinvald je zaključio da je vizantijski umetnik pravio loša umetnička dela, kombinujući ih vešto u izmenjenim stepenima, sa uzetim delovima različitih figura, i tu očiglednu nedoslednost na mnogim psaltirskim figurama objašnjava tim metodom rada. Ovaj proces Grinvald je nazvao gewaltsames Antikisieren i zaključio da se mogao pojaviti samo tokom srednjevizantijske “renesanse”.
Veoma je malo verovatno da bi slikar, koji je radio tokom X veka u Carigradu, i Pariski psaltir, koji je sigurno nastao u istočnoj prestonici, koristio reljefe sa rimskih sarkofaga. Naprotiv, njegovo dobro razumevanje jedne impresionističke tehnike četkom zapravo garantuje da je njegov model bila slika. Uprkos ovim primedbama, Grinvald je u principu, dobro procenio poreklo minijatura Pariskog psaltira.