Zagadjenje zemljista

Rezime:

Zemljiste predstavlja površinski sloj zemlje koji se odlikuje plodnošću. Ono je istovremeno osnovni resurs za proizvodnju hrane, i u njemu se odvijaju različiti fizički, hemijski i biološki procesi. Uticaj čoveka ili antropogeni faktor sve je evidentniji na zemljišne resurse. Tu se pre svega misli na proces erozije, zatim intezivnu deforestaciju, neracionalno korišćenje mineralnih đubriva, pesticida, i odlaganje teških metala koji putem kruženja materije u prirodi mogu štetno uticati po zdravlje čoveka. Širenje gradova i saobraćajnica i niz drugih faktora takođe utiče na smanjenje površina obradivog i produktivnog zemljišta.

Ključne reči: prirodni uslovi stvaranja zemljišta, način zagađivanja zemljišta, erozija, seča šuma, mineralna đubriva, pesticidi, otpadne vode, uticaj teških metala, očuvanje zemljišnog pokrivača.

1.    UVOD

Zemljište predstavlja polifazni sistem koji se sastoji od čvrste, tečne i gasovite faze i živih organizama. Zemljište ili tlo predstavlja posebnu prirodnu tvorevinu koja obuhvata čvrst površinski sloj Zemlje, karakterističan za biosferu. Nastaje kao rezultat dejstva klimatskih (temperature, vode, vetra) i drugih fizičkih faktora i živih organizama na geološku podlogu Zemlje. Od živih organizama u procesu stvaranja zemljišta naročito su značajni biljni organizmi, mikroorganizmi kao i životinje. Čvrstu fazu čine mnogi minerali, tečnu – voda sa  rastvorenim razlilčitim materijalima, gasovitu – vazduh sa  svojim sastojcima, dok žive organizme predstavljaju mikroorganizmi, kao isvi drugi organizmi. Od pojave čoveka na zemlji pa do današnjih dana zemljište je bilo, a sigurno će i ostati, osnovni resurs proizvodnje hrane. Zemljište je i uslov opstanka ne samo čoveka već i mnogih drugih organizama na Zemlji. Između njega i drugih životnih sfera postoji dinamična ravnoteža, koja stvara uslove za opstanak živog sveta. Smatra se da zemljište, zajedno sa vodom i vazduhom spada u obnovljive prirodne resurse. Međutim, s obzirom na ograničenu ukupnu količinu i izuzetno spor proces nastajanja, kao i neprekidno zagađivanje i neracionalno korišćenje od strane čoveka, zemljište ipak treba smatrati ograničenim, odnosno neobnovljivim prirodnim bogatstvom. Ukoliko se zemljište racionalno iskorišćava i pri tom se podstiče njegovo prirodno obnavljanje ono može biti obnovljivi resurs. Jednom uništeno, obnavlja se sporo, tokom geoloških epoha, te se može smatrati potpuno izgubljenim i neobnovljivim. Proces gubljenja zemljišta teče sporo, a posledice se najčešće manifestuju posle niza godina, kada više i nema uslova za revitalizaciju ovakvih površina.

2.    PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Prirodni uslovi obrazovanja zemljišta su veoma složeni, čime se može objasniti veliki broj različitih tipova na relativno malom geografskom prostoru. Sva zemljišta obrazovana su pod uticajem prirodnih činilaca, a to su reljef, geološki (petrografski) sastav terena, klima, vegetacija, hidrografija sa hidrologijom, vreme ali i uticaj čoveka – antropogeni faktor.

Pozitivan uticaj čoveka je kada štiti zemljište od erozije, odvodnjava terene močvarnog tla, navodnjava sušna zemljišta, ozelenjava pustinje, koriguje kisela zemljišta, uvodi nove agrotehničke mere itd. Zbog pozitivnog uticaja čoveka u klasifikaciju su uvedena takozvana antropogena zemljišta.

Negativno dejstvo čoveka na zemljšte ispoljava se kada se podstiče erozija na nestabilnim kosinama, kada se izazivaju klizišta, kada se izaziva zaslanjivanje zemljišta, neadekvatno koriste veštačka đubriva itd. Posebno se ističe narušavanje ravnoteže i uništavanje zemljišta rudarskom delatnošću – veliki površinski kopovi, jalovišta, raskrivke, pepelišta, šljačišta, ispuštanje otpadnih voda u vodotokove, ispuštanje kiselih rudničkih voda, izgradnja puteva, hidroakumulacija i širenjem gradova. Ovakve pojave su klasifikovane pod nazivom tehnogena zemljišta.