Centralna banka

1.    UVOD

U finansijskom sistemu, najvažnija institucija je centralna  banka. Ona je odgovorna za vođenje monetarne politike, a to podrazumijeva upravljanje kamatnim stopama i količinom novca u opticaju. Centralna banka je neprofitna institucija i kao takva ona ima i nezavisan položaj jer je nosilac monetarne vlasti. Ona sprovodi kontrolu nad ključnim aspektima finansijskog sistema i obavlja aktivnosti poput: emitovanje valute, upravljanja deviznim rezervama, obavljanja transakcija sa MMF-om i obezbjeđivanje kredita ostalim depozitnim korporacijama.
Centralna banka se takođe može nazvati i emisiona banka ili banka banaka. Centralna banka preko svojih organa emituje gotov novac, ali i primarni novac, tako što odobrava kredite poslovnim bankama ili mogu od njih da kupuju nedospjela potraživanja i na taj način ona utiče na količinu novca u opticaju i na visinu kamatnih stopa na finansijskom tržištu.
Aktivnosti koje sprovodi centralna banka su različita od zemlje od zemlje u zavisnosti kakav je politički sistem zemlje kao i od ekonomskog i bankarskog sektora. Njena uloga, funkcija i odgovornost u oblasti kreditno-monetarne, emisione i devizne politike i regulisanja novčane mase u opticaju, proizilaze iz prava i ovlašćenja koje država zakonom prenosi na nju kao monetarnu instituciju te države.
Centralna banka pored toga što mora uticati na stabilnost privredne aktivnosti jedne zemlje, ona takođe mora i da održava odnose sa finansijskim organizacijama, kao sto su Međunarodni monetarni fond (MMF) i Grupom Svjetske banke(World Bank Group). Efekti monetarne politike, koju sprovodi centralna banka ima značajne uticaj na cjelokupnu ekonomiju jedne zemlje. Iz ovoga  proizilazi odgovornost centralne banke i njena odgovornost je veća ukoliko je i njena nezavisnost velika. Nezavisnost centralne banke podrazumjeva visok stepen slobode odlučivanja pri vođenju monetarne politike. Ona se sastoji iz dvije dimenzije: nezavisnost cilja i nezavisnost instrumenta. Nezavisnost cilja je sloboda definisanja ciljeva monetarne politike(stabilnost cijena,stopa nezaposlenosti i sl.), a nezavisnost instrumenata znači da centralna banka ima slobodu da odabere instrumente kojima će postici željene efekte.

2.    POJAM I ISTORIJA CENTRALNE BANKE
Centralna banka je monetarna institucija i osnovni stožer bankarskog sistema svake zemlje. U raznim zemljama nosi različite nazive: narodna, emisona, državna ili jednostavno banka Engleske, banka Japana i slično. U ranijim fazama razvoja bankarstva nije postojalo razgraničenje između centralnih i poslovnih banaka, jer su skoro sve poslovne banke vršile emisiju banknota. Pojava centralnih banaka istorijski je povezana sa centralizacijom banknota u rukama jedne ili malog broja najstabilnijih poslovnih banaka u koje su države i klijenti imali najveće povjerenje. Krajem 19. i početkom 20. vijeka u većini država emisija banknota je vršena od strane centralne banke.
Imajući u vidu da je razvoj centralnog bankarstva u zemljama Zapadne Evrope započelo prije industrijske revolucije može se zaključiti da je visok nivo razvijenosti bankarstva bio jedan od važnih uslova za ekonomski uspon ovih zemalja. Sa osnivanjem prvih centralnih banaka povezuje se u početak razvoja modernog bankarstva u svijetu. Prve centralne banke svijeta osnovane polovinom 17. vijeka i to u Švedskoj i Engleskoj. Treba naglasiti da ove banke nisu imale ekskluzivno pravo na emisiju banknota i njihove funckije razlikovale su se od funckija savremenih centralnih banaka. Tako npr. po osnivanju je Centralna banka u Engleskoj bila dužna da vrši i direktno kreditiranje i industrije i trgovine. Centralne banke u savremenom obliku pojavile su se u 19. Vijeku.
Kao osnovne karakteristike centralne banke, u odnosu na poslovne banke, moguse navesti:
1.    Emisija novčanica i kovanog novca i kontrola formiranje depozitnog novca;
2.    Regulisanje potencijala poslovnih banaka i usmjeravanje njihove kreditne politike;
3.    Nadzor (monitoring) nad ukupnim poslovanjem banaka i drugih finansijskih organizacija;
4.    Garant likvidnosti bankarskog sistem, odnosno uloga poslednjeg utočišta;
5.    Velika (može se reći odlučujuća) uloga državnih organa u upravljanju;
6.    Neprofitna institucija;
7.    Nepostojanje direktnih kreditnih odnosa sa domaćim nebankarskim sektorom (osim države, u nekim zemljama);
8.    Dualna institucija, novčana (koja formira i reguliše novac u opticaju)  i bankarska (koja ima kreditne i depozitne odnose sa poslovnim bankama, inostranstvom i državom);
9.    Ne postoji konkurentski odnos centralne i poslovnih banaka.
Po svojoj pravnoj prirodi novac predtsavlja ispravu o dugu bankarskog sistema koji se nalazi u posjedu lica izvan bankarskog sistema. U tom smislu bankarski sistem stvara  novac, koji ima vrijednost samo dok se nalazi u opticaju. Centralna banka predstavlja banku koja kreditira sve ostale banke i ujedno je banka države