Devizno tržište

UVOD

Kao zakonsko sredstvo plaćanja svaka zemlja ima svoj nacionalni novac koje predstavlja izraz njenog nacionalnog ekonomsko finansijskog suvereniteta. Nacionalne ekonomije ne predstavljaju zatvorene ekonomske sisteme. Svaka zemlja je ekonomski upućena na saradnju sa drugim zemljama. Dešavanja u svetskoj ekonomiji kao što su razvoj međunarodne podele rada, međunarodne trgovine, liberalizacija kretanja novca i kapitala upućuju nacionalne ekonomije, njihove monetarne sisteme i valute jedne na druge.
Ne postoji jedinstveno međunarodno sredstvo plaćanja odnosno svetski novac.
Prvo su se razvila realna tržišta – tržište robe i usluga, tržište rada, a zatim finansijska tržišta – tržišta kapitala, tržišta novca i devizna tržišta. Kretanje robe, usluga, novca i kapitala preko nacionalnih granica značilo je postepeni razvoj međunarodne robne razmene, međunarodnog finansiranja i međunarodnog platnog prometa. Taj razvoj predstavlja uzrok i posledicu uvođenja deviznog tržišta, kao dela i mehanizma finansijskog tržišta, koje obezbeđuje nesmetano odvijanje procesa kupovine i prodaje stranih sredstava plaćanja.

DEVIZNO TRŽIŠTE

Devizno tržište je tržište na kome se kupuju i prodaju strane valute (foreign currencies). Ono nije fizički ograničeno nego postoji svuda gde se vrši razmena valuta. Iz praktičnih razloga ipak se govori o pojedinim deviznim tržištima. To su veliki finansijski centri, kao što su Njujork, London, Tokio, Pariz, Frankfurt, koji se smatraju tvorcima tržišta (market makers), jer imaju odlučujuću ulogu u obrazovanju cena valuta – kupovnih i prodajnih deviznih kurseva istovremeno.
Devizno tržište predstavlja jedan od najznačajnijih elemenata finansijskog i ukupnog ekonomskog sistema. Ono ima značajnu ulogu sa stanovišta jedne zemlje, ali i sa stanovišta svetske ekonomije. Na njemu se, na osnovu ponude i tražnje za devizama, vrši tržišno vrednovanje cene deviza, deviznog kursa, koji spaja domaću ekonomiju sa spoljnim okruženjem.
Na deviznim tržištima devizni kurs je rezultat slobodnog odnosa ponude i tražnje deviza. To su tržišta razvijenih industrijskih zemalja, sa tržišnim privredama i sa konvertibilnim valutama kao izrazom monetarne suverenosti i razvijenim setom finansijskih institucija, finansijskih instrumenata i finansijskih tokova.
Međutim, ni u ovim zemljama nivo deviznog kursa se ne prepušta samo odnosu ponude i tražnje deviza na deviznom tržištu. Centralne banke ovih zemalja, kao nosioci monetarne vlasti, svaka za sebe i u svom interesu, učestvuju na deviznom tržištu intervenišući kada smatraju da je to potrebno, i održavajući kurs na željenom nivou. Vlade tih zemalja sklone su ponekad primeni mera monetarne i drugih vidova ekonomske politike radi uticaja na devizni kurs. Ipak, bez sumnje, na ovim deviznim tržištima puna je sloboda sticanja i raspolaganja devizama od strane svih subjekata tako da sa punim pravom nose epitet slobodnog tržišnog mehanizma.
U zemljama u kojima postoji veći stepen administrativne kontrole nad raspolaganjem i upotrebom deviza, devizno tržište nema osobine pravog tržišnog mehanizma. Vlade tih zemalja propisuju ko mogu biti učesnici sa aspekta svojinskih odnosa, koji su to minimalni i maksimalni iznosi kojima se može trgovati, koje iznose treba predati centralnoj banci, za koje namene se mogu kupovati devize itd. To su uglavnom zemlje u razvoju i u tranziciji gde se devizna tržišta javljaju u vidu aukcionih tržišta. Kod aukcionih tržišta prilivi od izvoza roba i usluga se predaju centralnoj banci po važećem deviznom kursu, a zatim se pravi aukcija od strane centralne banke i vlade za potrebe uvoznika. Centralna banka određuje iznos deviza koji će biti na aukciji i minimalnu cenu ispod koje neće primati ponude. Učesnici na aukciji su dužni da uplate depozit na ime učešća na aukciji. Prikupljene ponude se adresiraju na centralnu banku i to su ponude učesnika čija cena premašuje devizni kurs određen od strane centralne banke kao najniži, ulazni kurs. Najviši kurs po kome budu prodate devize postaje važeći devizni kurs. Devizni kurs utvrđen na aukciji primenjuje se i važi do sledeće aukcije. U zemljama u razvoju i tranziciji devizna tržišta se javljaju i u vidu interbankarskih tržišta na kojima se devizni kurs određuje u kontaktima između banaka, a trgovina se obavlja na međubankarskim sastancima koji se odvijaju svakog dana u određeno vreme.
Devizno tržište treba razlikovati od eurovalutnog tj. eurodolarskog tržišta, jer se na deviznom tržištu vrši kupoprodaja stranih valuta, a na eurovalutnom tržištu zaključuju se zajmovi i depoziti u stranim valutama.