Dominat

Dominat je moderni naziv za autokratski oblik vladavine koji je ustanovljen u Rimskom carstvu nakon krize 3. vijeka i koji je trajao sve do pada Rimskog carstva.
Naziv “dominat” izveden je od latinske riječi dominus (= “gospodar”), koja se prvobitno vezivala prije svega za odnos roba i njegovog vlasnika. Taj naziv je pejorativno korišten za neke careve počev od Julijevaca-Klaudijevaca, ali nije bio zvanična titula, a neki su ga carevi, npr. Tiberije, iskreno prezirali. Pod Dioklecijanom, međutim, ta titula je postala posve uobičajena, pa se ovaj car i smatra osnivačem dominata kao sistema državne uprave.
Prva faza uređenja carske vlasti, poznata pod imenom “principat”, koju je karakterisalo formalno postojanje svih ranijih republikanskih ustavnih institucija i običaja, završila se s krizom 3. vijeka (235–284). Ta je kriza okončana Dioklecijanovim stupanjem na prijesto. Dioklecijan je ulogu i položaj rimskog cara izmjestio iz formalne strukture starih republikanskih ustanova koja je postojala tokom prva tri vijeka carstva i uveo nov sistem vladavine četvorice, tzv. tetrarhiju. On je također odbacio titulu princepsa (princeps) i usvojio otvoreno monarhijski nastup prema državnim činovnicima i svim svojim podanicima.
Možda je značajnije od same titule bilo usvajanje božanskog statusa cara s pratećim nazivom “božanski” (divus). Deifikacija je prvobitno bila posthumna počast koju je preminulom caru dodjeljivao rimski senat, ali je kasnije sam car počeo sebi još za života davati zvanje “božanski”, a često i članovima svoje porodice.
Historičari kasne antike, međutim, negiraju da je prelaz sa principata na dominat predstavljao neki oštri rez u historiji Rimskog carstva. Oni smatraju da se zapravo radilo o postepenoj transformaciji u okviru koje Dioklecijanove reforme, premda značajne, predstavljaju samo jedan od elemenata u toj prelaznoj fazi.