Društveni bruto proizvod ( bruto nacionalni proizvod u Crnoj Gori u stalnim i tekućim cijenama )

UVOD

BDP se može posmatrati sa naturalnog i vrijednosnog aspekta. Naturalno izražen predstavlja skup kvalitativno različitih proizvoda i usluga. Međutim, tada se javlja problem kod izračunavanja, jer različiti proizvodi se izražavaju različitim jedinicama mjere (kilogrami, litri i sl.). Zato se izračunavanje vrši preko cijena proizvoda i usluga, jer to čini zajedničku karakteristiku svih proizvoda i usluga, a to je da imaju određenu vrijednost.
Nominalni bruto domaći proizvod se obračunava po tekućim (tržišnim) cijenama proizvoda i usluga. Na ovaj način se može steći određeni uvid u privredne aktivnosti određene godine. Međutim, kada se želi uporediti kretanje bruto domaćeg proizvoda u dužem vremenskom razmaku (na primer, 10 godina) onda se koristi realni bruto domaći proizvod. Realni bruto domaći proizvod je obračunat na osnovu stalnih cijena, čime se otklanja uticaj inflacije. PRIMJER: Ako se obračunava bruto domaći proizvod da bi se uporedilo njegovo kretanje u vremenskom periodu od 10 godina onda se izabere jedna od tih godina kao bazna i svi ostali bruto domaći proizvodi se obračunavaju po cenama iz te godine, korišćenjem kumulativnih deflatora bruto domaćeg proizvoda.
Pravi se razlika između stvarnog i potencijalnog bruto domaćeg proizvoda.
Stvarni bruto domaći proizvod predstavlja bruto domaći proizvod koji je zaista ostvaren u privredi određene zemlje u određenom vremenskom periodu (obično za godinu dana).
Potencijalni bruto domaći proizvod predstavlja bruto domaći proizvod koji bi privreda mogla da ostvari kada bi bili angažovani svi raspoloživi kapaciteti date privrede u konkretnom vremenskom periodu.
U svrhe ocjene životnog standarda koristi se bruto domaći proizvod per capita (bruto domaći proizvod po glavi stanovnika), koji pokazije vrijednost proizvodnje određene zemlje stavljenu u odnos sa brojem stanovnika te zemlje.

Pravci razvoja u Crnoj Gori
Da ojačaju konzistentnost strukturnih i institucionalnih reformi sa razvojno-orijentisanim javnim mjerama i investicijama. Tokom prvih šest godina obnovljene nezavisnosti, Crna Gora je prepoznata kao politički i ekonomski stabilna država. Svoju odlučnost i odgovornost na putu ka učlanjenju u EU dokazala je kandidaturom za članstvo i dobijanjem datuma za početak pregovora. Perspektiva članstva Crne Gore u NATO je korak naprijed u političkoj stabilnosti i ekonomskom razvoju.

Godine nakon sticanja nezavisnosti, u ekonomskom smislu, bile su pune izazova za Crnu Goru. Snažan ekonomski rast od 2006-2008. godine, bio je praćen rastom stranih direktnih investicija (u prosjeku iznad 20% BDP-a) i kreditnim bumom (godišnjih stopa rasta preko 100%). Svjetska ekonomska kriza pogodila je Crnu Goru 2009. godine i kontrakcijom ekonomskog rasta od -5,7%, poljuljala temelje makroekonomske stabilnosti i istakla značaj fiskalne odgovornosti u koncipiranju ekonomske politike i postizanja održivog ekonomskog rasta i razvoja. Mali i otvoren ekonomski sistem, poput crnogorskog, osjetljiv je na spoljnje uticaje, ali i flesksibilan u primjeni antikriznih mjera. Te mjere, bilo jednokratnog karaktera ili strukturne reforme, doprinosile su „liječenju“ sistema tokom krize, ne ugrožavajući njegovu srednjoročnu i dugoročnu održivost.

Eurizovanoj crnogorskoj ekonomiji, fiskalna politika, kao važan instrument ekonomske politike, uz ograničene mjere monetarne politike, predstavlja pokretač ekonomskog rasta i razvoja. Oporavak javnih finansija od 2009. godine, kada je deficit iznosio 5,8%, još uvijek traje, usporen negativnim uticajem krize u eurozoni, strukturnim disbalansima i posljedicama ekstremnih vremenskih neprilika (poplave, snijeg i suše). I pored toga što je javna potrošnja smanjena sa 50% na 40% BDP-a, rezultirajući blagim padom deficita, teret javnog duga raste. Generator oporavka crnogorske ekonomije, u toku krize i u dugoročnoj perspektivi, je turizam koji kreira tražnju visoko iznad domaće proizvodnje, uzrokujući visok robni deficit. I pored konstantnog suficita usluga, bilans tekućeg računa bilježi učešće od 20% u BDP-u. Strane direktne investicije ostaju na relativno visokom nivou (iznad 10% BDP-a), dok pad kreditne aktivnosti i posljedična nelikvidnost predstavljaju osnovnu prepreku rastu crnogorske ekonomije.
Da identifikuju razvojne mjere i investicije koje su prilagodjene Startegiji razvoja EU 2020. U cilju povećanja zaposlenosti i konkurentnosti nacionalne ekonomije neophodno je pribjeći strukturnim reformama, poštovati principe fiskalne odgovornosti i unaprijediti poslovni ambijent. Samo na taj način mogu se stvoriti pretpostavke za povećanje potencijalnih stopa rasta i kvalitetan život svakog njenog gradjanina. Poštujući koncept Strategije EU 2020, PR su strukturirani u „tri pravca“: pametan rast, održivi rast i inkluzivni rast. Načela tri pravca rasta u Strategiji EU 2020 su bila smjernica za selekciju razvojnih investicija i mjera Crne Gore u narednom četvorogodišnjem periodu.

Ambiciozne strukturne reforme su, u potpunosti, u skladu sa naporima ka evropskim integracijama, a posebno ka usmjeravanju razvoja u pravcu Strategije EU 2020. U cilju ispunjavanja Kopenhaških ekonomskih kriterijuma, pred Crnom Gorom stoji uspostavljanje funkcionalne tržišne ekonomije koja je u stanju da izdrži pritisak konkurencije na EU tržištu, poveća produktivnost iz domaćih resursa i ojača konkurentnost u pravcu uspostavljanja održive eksterne pozicije.

Da unaprijede konzistentnost izmedju sektorskih i tematskih programskih dokumenata u dijelu javnih investicija. To zahtijeva pojačane napore da se ubrza prelaz i poboljša funkcionisanje institucija i povećaju državne, razvojno orijentisane, investicije u zemlji i da se postigne konzistentnost sektorskih politika kroz programske dokumente. Kao u većini zemalja u tranziciji, tako i u Crnoj Gori, srednjoročni programi i strukturne reforme su radjeni na fragmentiranoj osnovi, sa malim brojem kvalifikovanih eksperata iz relevantnih ministarstava i Centralne banke.

Crna Gora broji desetine relevantnih sektorskih strateških dokumenata. Izuzimajući činjenicu da su neki od njih radjeni u vrijeme ekonomske ekspanzije i drugačije ekonomske perspektive od one koju imamo u vrijeme krize, kvalitet tih dokumenata iz ugla teme ili sektora je nesporan. Medjutim, većina tih strategija nijesu integrisane u opšti razvojni okvir zemlje što je presudno za efikasnost politike. Ima slučajeva da neki strateški dokumenti nijesu ni institucionalno uskladjeni sa kapacitetima zemlje, a ni sa njenim finansijskim mogućnostima.