Ekonomska spijunaza – Poslovna i internet špijunaža

Ekonomska spijunaza – Poslovna i internet špijunaža
1. UVOD

U vrijeme velike konkurencije i stalnih inovacija, posjedovanje prave informacije u pravo vrijeme osigurava kompaniji vodeći položaj na tržištu i stvara održivu konkurentsku prednost. Otvara se i mogućnost stvaranja velike baze podataka sa ciljem održavanja i povećavanja tržišnog učešća, kao i profita. Bitno je u pravo vrijeme otkriti šta konkurenti rade i šta namjeravaju raditi. U tu svrhu pribjegava se ekonomskoj (industrijskoj) špijunaži. Ekonomska špijunaža iziskuje mnogo manje troškove nego što je potrebno za ulaganje u sektor istraživanja i razvoja, štedi na angažovanju specijalizovanih stručnih kadrova i smanjuje tehnološki jaz u odnosu na konkurenciju.
Ako se uzme u obzir vremenski period datiranja špijunaže može se reći da se javlja već sa prvim sukobom izmedju pojedinih  država Starog vijeka.

Od samog početka korišćena je kao sredstvo za vrijeme rata ili neposredne ratne opasnosti za prikupljanje podataka o vojnoj moći, oružanim snagama, sistemu odbrane, strateškim vojnim planovima i namjerama, količini i vrsti oružja kao i drugim podacima koji su značajni za vojnu snagu suprotne strane.

Međutim, kako je postojao interes da se podaci o vojnoj moći čuvaju kao tajna od drugih država javila se i potreba za krivičnim djelom ŠPIJUNAŽE.

U početku je špijunaža imala vojni karakter ali u novije vrijeme špijunaža sve više prerasta u sredstvo za prikupljanje podataka za ekonomsku moć i unutrašnju i spoljnu politiku neke države.

Postoje visoko organizovane špijunaže koje obuhvataju odredjeni krug lica koji se profesionalno bave tim poslom, to su posebne agenture i obavještajne službe.

Osobe koje se bave špijunažom nazivamo špijunima, a sredstva i načini kojima oni dolaze do podataka su razni: praćenje, tajno motrenje kretanja, rada ili neke druge aktivnosti posmatrane strane, dostavljanje podataka, cinkarenje i slično.

Poslovna obavještajna aktivnost je dio cjelokupne poslovne aktivnosti koji je došao do  izražaja u 80-tim  godinama 20-tog  vijeka u japanskoj industriji. Obuhvata aktivnosti kao što su podrška izgradnji poslovne strategije, analizu rizika, analizu eksternog i internog  okruženja vlastite kompanije, kao i konkurencije, opšteg poslovnog, ekonomskog, tehnološkog i političkog okruženja.

2. POJAM EKONOMSKE ŠPIJUNAŽE

Ekonomska (industrijska) špijunaža predstavlja skup dobro planiranih i veoma stručno izvedenih aktivnosti u cilju pribavljanja povjerljivih ekonomskih informacija, koje su od koristi za poslovne projekte firme ili zaštitu ekonomskih interesa svoje države.

U suštini ekonomska ili industrijska špijunaža znači nelegalno prikupljanje ekonomskih (industrijskih) podataka i informacija, koje konkurentske firme čuvaju u tajnosti. U tu svrhu koriste se sredstva kao što su zapošljavanje svojih ljudi u konkurentskim kompanijama, angažovanje specijalizovanih agencija, korišćenje diplomatskih predstavnika u inostranim zemljama gdje kompanija ima poslovne interese itd.

Krajnji cilj firme koja kreće u ekonomsku špijunažu jeste doći do poslovne tajne.
Poslovna tajna se može definisati kao skup dokumenata i podataka čije saopštavanje trećem licu može nanijeti štetu poslovnim interesima i poslovnom ugledu kompanije. Poslovna tajna se određuje opštim aktima i određenim propisima preduzeća, i sa sobom nosi krivičnu odgovornost u slučaju odavanja.

U praksi, najčešće se kao poslovne tajne sreću originalni proizvodni postupci, nove tehnologije, sastojci specifičnih proizvoda, poslovni ugovori sa klijentima i njihov sadržaj, sastav i kvalitet menadžmenta. Značajan vid poslovne tajne je proizvodna tajna.
Proizvodna tajna podrazumeva svaku šemu, formulu, izum ili informaciju koja se primjenjuje u poslovanju i time stiče konkurentska prednost nad kompanijama iz istih ili sličnih djelatnosti koje ih ne znaju i ne primjenjuju.

Svi zaposleni u kompaniji dužni su da čuvaju poslovnu tajnu za vrijeme radnog odnosa u kompaniji i poslije njegovog prestanka. Poslovna tajna se može otkriti samo na opravdani zahtijev ovlašćenih osoba i nadležnih organa i to mogu uraditi osobe koje su ovlašćene opštim aktima preduzeća.