Fjučersi

I UVOD
Tehnološki napredak, slobodno kretanje kamatnih stopa, eskalacija inflacije, regulatorne promjene koje se dešavaju mnogo brže nego u prošlosti, sve su ovo karakteristike koje posljednju dekadu označavaju kao dekadu nečuvene nestabilnosti. Sa druge strane, okretanje preduzeća međunarodnom tržištu sa fleksibilnim deviznim kursevima, izlaže preduzeće valutnom riziku (kroz rizik transakcija, rizik razmjene i ekonomski rizik).

Ovakve promjene okruženja zahtijevale su od finansijskog menadžera da na njih reaguje u potrazi za profitom. Iz njegovog nastojanja da nađe nove fleksibilnije načine pribavljanja kapitala i u krajnjem snizi cijenu kapitala, iz potrebe investitora da ostvare prinos koji odgovara riziku njihove investicije, 70-ih godina počinje razvoj specifičnih hartija od vrednosti, tj. fjučersa.

Glavni motiv nastanka i korišćenja fjučersa je, svakako, bio profit. Čineći finansijska tržišta efikasnijim, u smislu širenja lepeze dostupnih finansijskih instrumenata i smanjenja transakcionih troškova, ove finansijske inovacije su korisne, kako za investitore, tako i za rukovodioce preduzeća. Kod prvih, one pružaju dodatnu mogućnost da diversifikuju portfolia uz niz prednosti (poreske olakšice, korišćenja laverage-a). Fjučersi se koriste od strane finansijskih menadžera uglavnom kao forma osiguranja od naprijed navedenih nepovoljnih kretanja u okruženju preduzeća, tj. kao sredstva za upravljanje različitim vrstama rizika.

Porast značaja ovih finansijskih instrumenata za korporativne finansije prati povećanu aktivnost na finansijskim berzama. On je, takođe, u vezi sa porastom međunarodne trgovine i sve većim međunarodnim povezivanjem kompanija. Kao rezultat ovih tendencija, fjučersi predstavljaju nezaobilazni sadržaj portfolia mnogih kompanija u razvijenim tržišnim ekonomijama. Analiza osnovnih karakteristika ovih izvedenih finansijskih instrumenata u ovom radu će obuhvatati četiri cjeline.
1. UOPŠTENO O TERMINSKIM TRŽIŠTIMA
Na tržištu izvedenih hartija, načelno, trguje se svim izvedenim hartijama od vrijednosti. Ipak, relativno najveći značaj ima trgovina fjučersima i opcijama koja se obavlja na tzv. terminskim tržištima. Trgovina fjučersima i opcijama datira od davnina, ali savremena tržišta fjučersa nastaju sa nastankom Čikaške opcione berze 1848. godine koja je nastala usljed potrebe rješavanja problema u trgovini žitaricama i omogućavanje njihove prodaje na neki termin u budućnosti po prethodno utvrđenoj cijeni.

Slično fjučersima i nastanak opcija u savremenom smislu riječi vezuje se za XIX vijek kada su ponuđene kupovne i prodajne opcije na akcije. Početkom XX vijeka u SAD Udruženje brokera i dilera prodajnim i kupovnim opcijama je stvorilo tržište opcijama.

Tokom poslednjih pedesetak godina fjučersi i opcije zauzeli su svoje mjesto na međunarodnom tržištu. Originalno, fjučersi i opcije koristili su se na berzansku robu, a u ranim sedamdesetim počinje njihova primjena i na finansijske instrumente. Valutni fjučersi doživljavaju ekspanziju padom Bretton Woods sistema fiksnih deviznih kurseva. Pad ovog sistema najavio je nove finansijske instrumente koji će se koristiti kao sredstva za smanjenje rizika, u sve više i više, nestabilnom okruženju.

Opcijama se trguje na terminskim tržištima. Terminska tržišta obavezuju učesnike u trgovini na određeno postupanje u budućnosti, koje podrazumijeva, da u tačno buduće vrijeme, može biti utvrđen dan i vremenski period u zavisnosti od vrste ugovora, da jedna ugovorna strana isporuči aktivu koja je predmet ugovora, a druga strana da plati ugovoreni novčani iznos. Ugovoreni novčani iznos za koji se vrši isporuka ugovorene aktive, predstavlja terminsku cijenu, koja odgovara odnosu ponude i tražnje na terminskom tržištu. Ugovor koji se zaključuje na terminskom tržištu predstavlja na neki način opkladu između učesnika u trgovini u vezi sa budućim kretanjem aktive sa kojom se trguje. Način trgovine koji je karakterističan za terminska tržišta pruža mogućnost učesnicima da se prilikom svojih investicionih ulaganja zaštite od neželjenih kretanja cijena na tekućem tržištu i na taj način u svoju investicionu odluku ugrade očekivanu razliku između kretanja cijena na tekućem i terminskom tržištu.

Jedna od podjela daje finansijskom tržištu karakter terminskog tržišta čije operacije uključuju odloženo izvršavanje obaveza prodavaca ili kupaca. U ovom slučaju, učesnici u trgovini se obavezuju na određeno postupanje u budućnosti, imajući u vidu pretpostavljeni odnos ponude i tražnje. Ovim načinom trgovine omogućava se učesnicima da u svoje investicione odluke ugrade očekivanu razliku između kretanja cijena finansijskih instrumenata na tekućem tržištu i svojih očekivanja o budućem kretanju cijena u terminskoj cijeni, i da koristeći razliku izmedu ove dvije cijene, zaštite prihod ili ostvare profit/gubitak.