Kompjuterski kriminal

1. UVOD

Računar u predstavlja jednu od najznačajnijih i najrevolucionarnijih tekovina razvoja tehničko-tehnološke civilizacije. No, pored svih prednosti koje sobom nosi i ogromne koristi čovečanstvu, računar je brzo postao i sredstvo zloupotrebe nesvesnih pojedinaca, grupa čak i organizacija. Tako nastaje računarski kriminalitet kao poseban i specifičan oblik savremenog kriminaliteta po strukturi, obimu i osobenostima. Sve to zaslužuje pažnju države i njenih organa pa i cele međunarodne zajednice. Razni pojavni oblici računarskog kriminaliteta ne poznaju granice izmedju država pa ni između kontinenata. Uporedo sa ubrzanom informatizacijom društva i ulaskom Interneta u sve oblasti društvenog i privatnog života ljudi, računarski kriminal postaje dominantan oblik zloupotreba, kršenja zakona i drugih normi ponašanja. Novi oblici napada na računare i računarske mreže javljaju se velikom brzinom.
Prvi evidentirani slučaj kompjuterskog kriminaliteta pojavio se 1958. godine, dok je prvi slučaj gonjenja na federalnom nivou SAD bio izmena bankarskih zapisa u Mineapolisu 1966. godine, a prvi slučaj zabeležen u Nordijskim zemljama, i verovatno Evropi, bila je jedna tipična softverska krađa, koja se desila u Finskoj, februara 1968. godine. Na prostoru bivše SFRJ prvi slučaj kompjuterskog kriminala zabeležen je 1983. godine kada su radnici SUP-a Pula uhašpsili radnike Istarske banke u Puli i P.R., radnika filijale Zagrebačke banke u Puli, zbog osnovane sumnje da su prva dvojica radeći kao operateri na sistemu uz pomoć trećeg bivšeg rukovodioca, izveli finansijsku malverzaciju uz pomoć računara pokušavši tako da izvođenjem niza programa na računaru, nezakonito izvrše bespremni upis kamata na koji način su nameravali sebi pribaviti protivpravnu imovinsku korist i oštetili banku za 10 000 000 tadašnjih dinara.
Pojavni oblici (fenomenologija) računarskog kriminaliteta mogu biti mnogobrojni, uglavnom se mogu svesti na sledeće oblike:
– protivpravno korišćenje usluga
– neovlašćeno pribavljanje informacija
– računarske krađe
– računarske prevare
– komputerske sabotaže
– računarski terorizam
– kriminal vezan za računarske mreže
– krađa usluga
– informacijski kriminalitet
– imovinski kriminalitet
– neimovinski kriminalitet
– finansijske krađe, prevare i zloupotrebe
– krađa dobara i vremena
– falsifikovanje podataka i dokumenata
– vandalizam, hakerisanje
– računarska sabotaža.

3.
2. POJAM I DEFINISANJE KOMPJUTERSKOG KRIMINALA

Upotreba kompjutera i sve veći razvoj kompjuterske tehnologije, doprinelo je lakšoj i bržoj komunikaciji između ljudi, olakšala mnoge aspekte života i ubrzala obavljanje mnogih poslova, ali isto tako je omogućila i pojavu novih kriminalnih radnji i inovacija u načinu izvršenju krivičnih dela iz oblasti kriminaliteta. Kao i kod većine drugih oblika kriminala, ni kod kod kompjuterskog kriminala ne postoji jasno određena definicija koja ga može opisati u potpunosti.
Nauka još uvek nije dala jasan pojam kompjuterskog kriminala jer postoje ogromne praznine u razumevanju samog problema kao i u tehničkim i sistemskim sposobnostima neophodnim da se sa njima izbori.
Američko Ministarstvo pravde je 1979. godine objavilo rasčlanjivanje kriminala u oblasti kompjutera u 3 kategorije :
1. Zloupotreba kompjutera
2. Kompjuterski kriminal
2. Kriminal povezan kompjuterom
Ispitujući različite oblike i oblasti u kojima postoji kompjuterski kriminal, radna grupa formirana od Komiteta za politiku, informatiku i komunikaciju, OEBS-a je opisala kompjuterski kriminalitet kao: unos, izmenu, brisanje i prikrivanje podataka i programa namerno preduzimanih da bi se vršio ilegalni transfer vrednih podataka, da bi se izvršila prevara, neovlašćen pristup do računarskog sistema ili namerno prisluškivanje telekomunikacionih sistema i narušavanje njihove mere zaštite.
Profesor Slobodan Petrović je dao definiciju kojom su obuhvaćeni svipoznati pojavni oblici kompjuterskog kriminala. A ta definicija glasi: “ Kompjuterski kriminal podrazumeva nedozvoljene aktivnosti u kojim je računar object ili subjekt dela a kojima je cilj: uništenje, oštećenje ili otuđenje i neovlašćena izmena, objavljivanje ili korišćenje softverskih i programskih proizvoda, podataka; izvršavanje krivičnih dela, neovlašćeno korišćenje računarskih resursa, narušavanje ili probijanje zaštite”.
Kandaska federalna policija koristi definiciju koja glasi: “ Kompjuterski kriminal je svaki ilegalan akt koji uključuje kompjuterski system, bilo da je kompjuter object kriminala, instrument korišćen za izvršavanje kriminala ili skladište za dokaze koji vezani sa kriminalom”.
Italijan Sarzana smatra da “ Kompjuterski kriminal obuhvata bilo koje delo ili akt koji je ilegalan, u kojem je kompjuter bio uključen, bilo kao objekt ili kao simbol krivičnog dela”.
Po pofesoru Vladici Babiću, “ Svi oblici kriminalnog ponašanja, kod koga se korišćenje kompjuterske tehnologije i informacionih sustava ispoljava kao sredstvo ili cilj izvršenja, čime se ostvaruje neka u kaznenopravnom smislu relevantna posledica, nazivaju se cyber kriminal ili kompjuterski kriminal”.

4.
3. Kompjuterski kriminal kao oblik ispoljavanja organizovanog kriminala

Kompjuterski kriminal karakterišu 4 bitna elementa, po kojima se razlikuju od drugih oblika organizovanog kriminaliteta:
– Delikvent nije ili ne mora uvek biti na mestu gde je izvršeno krivično delo
– Područje delikvencije u okviru kompjuterske mreže veza je neograničeno, dok je samo pribavljanje dokaza o krivičnom delu teško i veoma ograničeno
– Sa osnovnim znanjem i stučnošću se mogu izvesti, u kratkom roku, kriminalna dela sa teškim finansijkim i materijalnim posledicama.
– Kompjuter je kako sredstvo za izvršenje krivičnog dela, takoi sam predmet delikvencije.
Osim tehnološkog razvoja, na širenje kompjuterskog kriminala su uticali i drugi faktori, kao što su: koncentracija podataka, nove vrednosti, tehnike i medote izvršenja… Učinioci ovih dela imaju različite motive za vršenje kompjuterskog kriminala: finansije, ideologija, politika, emotivni razlozi, izazov, igra…
Takozvana “ tamna brojka” je kod krivičnih dela cyber kriminala veoma visoka i kreće se između 80 i 90%, a za samo 10 – 20% se zna da su učinjena, dok je broj prijavljenih dela ove prirode mnogo manji. Razlog postojanja tamne brojke jeste što lica i privredni subjekti koji su oštećeni delima kompjuterskog kriminala ne žele pokretanje krivičnog postupka iz straha od negativnog publiciteta i gubitka poverenja kod poslovnih partnera, nemogućnosti naplate štete i drugo.
Posledice kompjuterskih kriminalnih dela su finansijske, nematerijalne i kombinovane štete koje se ogledaju u neovlašćenom otkrivanju tuđih tajni, narušavanju nečijeg ugleda, povređivanju moralnog prava.
Postoje dve grupe kompjuterskih kriminalaca: 1.amateri – to su pojedinci koji povremeno iz različitih razloga čine kompjuterske krađe, pronevere ili sabotaže, 2.profesionalni kriminalci – to su osobe kojima je bavljenje kriminalom glavno pa nekima čak i jedino zanimanje. Oni nastupaju pojedinačno, u grupama ili organizacijama.
Najteži oblik kompjuterskoj kriminala jeste organizovani kompjuterski kriminal. Elektronskim putem se prenose brojne finansijske, komercijalne, medicinske, lične i mnoge druge informacija, i pruža se mogućnost lakog i brzog obavljanja kriminalnih aktivnosti. Kompjuterski kriminalci koriste kompjutere za planiranje i kontrolu svih svojih ilegalnih aktivnosti, jer im se tako pruža lako i brzo prenošenje velikih suma novca, i pouzdana međusobna komunikacija.
– Najrasprostranjeniji oblici kompjuterskog kriminala su: krađe, prevare, pronevere, falsifikovanje, narušavanje privatnosti, sabotaža, odavanje tajne, špijunaža.
– U oblike kompjuterskog kriminala sa elementima nasilja spadaju: vandalizam, terorizam i ubistva.
– Specifični oblici kriminala su : haking, stvaranje i distribucija virusa, piratstvo softvera, krađa računarskih usluga.
– U političke oblike kompjuterskog kriminala spadaju: sajber špijunaža, haking, sajber terorizam i ratovanje.

5.