Krediti- pojam i vrste postupak odobravanja

Kredit predstavlja dužničko–povjerilački odnos u kojem povjerilac ustupa drugom licu, odnosno dužniku, određenu vrijednost (robu ili novac) na određeno vrijeme i uz određenu naknadu (kamatu). Danas je dominantan novčani kreditni odnos koji se svodi na to da jedan ekonomski subjekt ustupa drugom subjektu na određeno vrijeme i pod određenim uslovima pravo raspolaganja njegovim novčanim sredstvima. Bitni elementi novčanog kreditnog odnosa su: ustupanje novčanih sredstava pod određenim uslovima, i vraćanje novčanih sredstava uvećanih za ugovorenu naknadu u određenom roku i povjerenje koje subjekt koji daje kredit ima u subjekta koji prima kredit.
Sama riječ kredit vodi porijeklo od latinske riječi credere, što znači vjerovati. Prvi oblici kreditiranja susreću se već u periodu raspadanja prvobitne zajednice u vidu međusobnog posuđivanja proizvodnih dobara. Povjerilac je ustupao dužniku svoje proizvode kojih je u tom momentu imao više nego što mu je bilo potrebno, a ovaj ih je uzimao uz obavezu da iste vrati.
Kao što vidimo u početku kredit je bio u naturalnom obliku. Kasnije, s pojavom novca i njegovom sve većom ulogom, naturalni kredit je bivao sve manji i odavno je izgubio značaj kao takav. Isto tako, dok je stepen društvenog razvoja bio niži, kredit je po obimu bio manji i imao je privatni karakter, koji se ispoljava u direktnom odnosu između lica koje je imalo sredstva bez potrebe za njihovim angažovanjem za određeno vrijeme i lica kome su sredstva bila potrebna. Da bi došlo do ovog odnosa, trebalo je da dužnik nađe povjerioca, odnosno da povjerilac nađe dužnika. Lice kome su bila potrebna sredstva morao je da traži onaj koji je imao sredstva i bio spreman da ih ustupi pod određenim uslovima i obrnuto.
Što se tiče upotrebe kredita, on je u ranijem periodu, u većini slučajeva bio konzumni ili potrošački, koji se uzimao za kupovinu potrošnih dobara. Povjerioci su bili zainteresovani da prodaju robu na kredit, jer su time povećavali obim prodaje koji se ne bi ostvario bez uvođenja institucije kredita. Dužnici su bili zainteresovani da kupuju robu na kredit zbog neredovnog priticanja prihoda, odnosno što im prihodi nisu priticali ravnomjerno s potrebama za njihovo trošenje ili što su bili prisiljeni na uzimanje kredita za održavanje egzistencije.
Poznato je doba prvobitne akumulacije kapitala koje se karakterisalo raslojavanjem dotadašnje strukture stanovništva i velikim osiromašenjem seljačkog i radničkog stanovništva. Za vrijeme oskudice i bijede, siromašni slojevi zaduživali su se kod trgovaca i drugih bogatijih slojeva, u nadi da će na taj način uspjeti da poprave svoj ekonomski položaj.
Međutim, imućni slojevi, koristeći težak položaj siromašnih, davali su im kredite pod veoma teškim uslovima, uz tzv. zelenaške kamate. Zelenaške kamate, odnosno zelenaški kredit ili zelenaštvo, kao pojava, dobio je naziv po tome što su se seljaci zaduživali na račun žita koje je još bilo zeleno, dakle, znatno prije utvrđivanja efekata svog rada. Ovakav način kreditiranja predstavljao je poseban vid siromašenja jedne i bogaćenja druge klase.
S razvojem ljudskog društva dolazi do masovne proizvodnje, koja uslovljava centralizaciju i koncentraciju, povećava specijalizaciju, što ima za posljedicu mijenjanje postojećih odnosa u oblasti kredita. Sada se kredit traži u većem obimu, jer postaje jedan od značajnih faktora bržeg privrednog razvoja nacionalne privrede. Da bi kredit izvršio svoju ulogu, on dobija društveni karakter. Umjesto direktnog kontakta između vlasnika sredstava koji su spremni da ih daju na zajam i dužnika koji su zainteresovani za uzimanje kredita, javljaju se specijalizovane institucije koje prikupljaju sredstva od onih koji ih imaju i pod određenim uslovima stavljaju na raspolaganje drugima kojima su potrebna.

1.2. Značaj i funkcija kredita

Kada se govori o značaju i funkciji kredita i o kreditu uopšte odmah se ovaj pojam i što je u vezi s njim veže za novac i banke. Novac je neodvojiv od kredita, jer se kredit uglavnom obavlja u novcu ili posredstvom njega, a banke se javljaju kao specijalizovane institucije koje učestvuju u pribavljanju sredstava i davanju kredita. Kredit je imao određenu ulogu još u pretkapitalističkim društvenim formacijama. Međutim, njegov značaj i uloga izuzetno rastu s razvojem kapitalizma i dostižu kulminaciju s najvećim stadijem kapitalizma.
Kredit ima više funkcija, od kojih su najvažnije: mobilizacija i raspodjela prikupljenih sredstava, obezbjeđenje kontinuiteta procesa reprodukcije, podsticanje bržeg privrednog razvoja, vođenje ekonomske i socijalne politike i stabilnost tržišta i cijena.
Funkcija mobilizacije i raspodjele sredstava je izuzetno značajna i složena. Potrebno je da se utvrde subjekti koji raspolažu sredstvima, obim tih sredstava i vrijeme za koje se mogu staviti na raspolaganje onima kojima su potrebna. Osim toga, važno je da se znaju motivi koji utiču na odluku onih koji raspolažu slobodnim novčanim sredstvima da ih plasiraju (visina kamatne stope i druge pogodnosti). Poznavajući ove i druge bitne elemente, institucije koje se bave prikupljanjem sredstava radi njihovog plasmana u kanale gdje su potrebna moraju se adekvatno organizovati da izvrše ovu funkciju.

Obezbjeđenje kontinuiteta reprodukcije je jedna od najvažnijih funkcija kredita. Pođemo li od toga da razni subjekti u procesu reprodukcije imaju različita sredstva i različite potrebe, onda se može shvatiti potreba da se održi kontinuitet procesa reprodukcije. Po logici stvari, postoji povezanost između robnih proizvođača u procesu reprodukcije, a posebno povezanost u prometnom procesu sa stanovišta novca i kredita.
To se može objasniti primjerom: proizvođač koji je proizveo robu i želi ponovo da nastavi proizvodnju, to može da učini ako prethodno proda proizvedene proizvode. Međutim, kupac njegovih proizvoda, što se veoma često dešava, želi da kupi te proizvode, ali ih ne može platiti, jer nije prodao ili nije naplatio svoje proizvode. U tom slučaju, proizvođač koji je završio proizvodnju, našao kupca, ali takvog koji ne može da plati robu, ima dvije alternative: ili da sačeka da njegov kupac proda i naplati svoju robu, pa da za to vrijeme obustavi proizvodnju, ili da robu proda, s tim da mu kupac plati dug za preuzetu robu u određeno vrijeme.
Ako bi izabrao prvu alternativu, ostavio bi kupca bez potrebne robe tako da bi došlo do prekida procesa reprodukcije. Ako se pođe od pretpostavke da je svaki kupac nekome prodavac i svaki prodavac nekome kupac, kao i od toga da neki od aktera u procesu reprodukcije stane sa svojom proizvodnjom, ili prometom, jasno je da se u tom slučaju prekida proces reprodukcije i da od toga, manje ili više, imaju štetu svi učesnici u njemu. Imajući u vidu posljedice koje mogu da nastanu u procesu reprodukcije, ako se prekine njen lanac, kao i potrebu prvog proizvođača da proda svoje proizvode i nastavi s procesom proizvodnje, može se zaključiti da je jedini realan interes proizvođača da svoje proizvode proda sa odloženim plaćanjem.
Za rješavanje ovog problema pojavljuje se kredit kao institucija koji se ubacuje u prazan prostor i povezuje prodavca i kupca. Ako kupac dobije kredit od kreditne institucije, i njime plati prodavcu kupljenu robu, prodavac će moći da nastavi dalju proizvodnju, jer će kupiti sirovinu i druga sredstva koja su mu potrebna. Prodavci sirovina i sredstava moći će da nastave svoje poslovanje, jer su osigurali prodaju i izvršili naplatu.
Možemo zaključiti da je kredit instrument koji obezbjeđuje kontinuitet reprodukcije, jer povezuje aktere u njenom lancu mobilizacijom sredstava iz izvora gdje nisu potrebna i istovremenim ubacivanjem u kanale gdje su potrebna. Kredit je značajan instrument u rukama društva zato što se njime može podsticati privredni razvoj. Racionalnom mobilizacijom sredstava iz kanala gdje nisu potrebna i njihovim plasiranjem u proizvodne, prometne ili uslužne kanale gdje su najpotrebnija, omogućuje brži i efikasniji privredni razvoj određene nacionalne privrede. Na primjer, ako poslovanje određene privredne grane ili grupacije sticanjem okolnosti postane usko grlo procesa reprodukcije, ono zbog toga počinje ne samo da stagnira ili opada nego usporava i čitav reprodukcioni proces.
Sama ta privredna grana nije u stanju da otkloni postojeće teškoće, da uhvati korak sa ostalim dijelovima reprodukcije i da utiču na njen brži tok. Zbog toga je potrebna šira akcija na akumulisanju sredstava i njihovim angažovanjem u otklanjanju nastalih teškoća, a to se najčešće postiže pomoću kredita. Takva njegova funkcija daje mu karakter instrumenta za podsticanje bržeg privrednog razvoja.
Pored ostalih funkcija, kreditom se omogućava uspješno vođenje ekonomske i socijalne politike društva. Zbog svoje prirode, značaja i funkcija, a pogotov zbog mogućnosti prikupljanja sredstava iz jednih i puštanja u druge kanale, kreditom se omogućava određena dinamika i struktura privrednog razvoja, odnosno vođenje određene ekonomske politike. Ako je ekonomskom politikom predviđeno da se ostvare određeni ciljevi ekonomskog i socijalnog razvoja društva, onda se, pored ostalih mjera, javlja kredit, čijim se usmjeravanjem mogu postići određeni ciljevi. Ukoliko je ekonomskom politikom dat prioritet razvoju određenih grana, onda te grane ili drugi dijelovi privrede dobijaju i veće kredite i pod povoljnijim uslovima. Usmjeravanjem određene proizvodnje i potrošnje preko kredita i potrošačkih kredita mogu se ostvariti ne samo ekonomski nego i socijalni planovi društva, tako da je kredit instrument i za vođenje određene socijalne politike.