Međunarodna ljudska prava

I DIO PRVI
1.1. Uvod

Prvenstveno treba naglasiti da kada se govori o ljudskim pravima i slobodama, misli se na ona prava i slobode koji su zakonom i pravnim poretkom zagarantovani, i nad kojima, kao najviši garant poštivanja istih stoji država sa svojim aparatom prinude, i druge međunarodne organizacije (i institucije) osnovane sa istim ciljem.
Društvo je prošlo kroz različite istorijske epohe, sisteme ”država”, i modele društvene organizacije (robovlasništvo, feudalizam…), te brojne ratove i socijalna previranja, da bi na kraju došlo do zaključka da se neke osnovne slobode i prava svakog čovjeka moraju zaštiti i uzdići na nivo nad kojim pojedinci, ili interesne grupe ne mogu vršiti značajniji uticaj, gdje niko nema pravo da krši osnovna prava drugog čovjeka, nivo iza kojeg kao najviši garant stoji sama država i međunarodne organizacije.
Prvi akti o pravima i slobodama pojavili su se još u srednjem vijeku, a početak se veže za ”Veliku povelju slobode” (Magna charta libertatum), nastalu 1215. godine. Dok se najvažnijim periodom u kojem su recipirana osnovna ljudska prava i slobode smatra posleratni period (kraj Drugog svjetskog rata), u kojem se ističe rad organizacije Ujedinjenih nacija.

Slika 1: Logo OUN U toku Drugog svjetskog rata dešavala su se najstrašnija uništavanja ljudi u istoriji. Već u prvom članu povelje UN piše da je osnovni zadatak OUN da obezbijede i unaprijeđuju ”poštovanje ljudskih prava kao i osnovnih sloboda za sve, bez obzira na rasu, pol, jezik i vjeru…”.

Na ovoj tekovini civilizacije utemeljen je cjelokupan društveni poredak u kojem mi danas živimo.

Danas, međunarodna ljudska prava predstavljaju dio objektivnog međunarodnog prava koje utvrđuje subjektivna prava pojedinaca i grupa.
Međunarodna prava u formalnom smislu predstavljaju normativni podsistem međunarodnog prava, koga čine pravna pravila i standardi, a koji za predmet ima prava, slobode, i odgovornosti pojedinaca i ljudskih kolektiviteta.
Osnovna prava i slobode imaju specifično dejstvo, jer u određenom smislu ograničavaju moć države u odnosu na pojedince. Osnovna prava i slobode daju pojedincima/kolektivitetima određeni status, i imunitet u odnosu na vlast države, s jedne strane, a sa druge djeluju u ravni odnosa sa drugim pojedincima i kolektivitetima na način i pod uslovima koje je država dužna obezbijediti. Međunarodno pravo konstituiše minimalni standard koje su države dužne ugraditi u svoja nacionalna zakonodavstva. Treba naglasiti da mnoge države danas u svojim ustavima proklamuju osnovna ljudska prava i slobode, pozivajući se na relevantne odluke, međunarodne akte, i konvencije. Kvalifikacijom međunarodnih ljudskih prava kao univerzalnih, razlike između pojedinaca u potpunosti gube na značaju i pravnom osnovu.
Država i međunarodna zajednica su suštinski ljudske zajednice koje ne mogu opravdati svoje postojanje bez minimuma etike, koja u konkretnoj stvari podrazumjeva uvažavanje vrijednosti i dostojanstva ljudi koji su ih stvorili.

1.2. Značajni dokumenti za ljudska prava kroz istoriju

Prva ozbiljnija najava određenih garantovanih prava i sloboda vezana je za nastanak Velike povelje sloboda (Magna charta libertatum) 1215. godine. Kasnije je nastavljen trend ograničavanja vladarevih prava i vlasti uopšte s jedne strane, i proširenje prava i sloboda građana s druge strane, pa je značajno pomenuti i Kromvelov ustav (Instrument of Government) iz 1653. godine. Iz zahvalnosti, Kromvel je imenovan doživotnim lordom-protektorom Engleske. Od kasnijih akata donijetih na teritoriji Engleske treba još pomenuti Peticiju o pravima (Habeas corpus act) iz 1678., i Prilog pravima (Bill of rights) iz 1689. U 19. vijeku, među novim pravima u Engleskoj, našlo se i biračko pravo (za čije je sticanje u početku bio predviđen visok imovinski cenzus).
Velika buržoaska revolucija u Francuskoj iznedrila je jedan od najznačajnijih dokumenata vezanih za ovu tematiku – DEKLARACIJU O PRAVIMA ČOVJEKA I GRAĐANINA. Ona se sastoji iz 17 članova kojima se utvrđuju ”prirodna, neotuđiva i sveta prava čovjeka” (u uvodnom dijelu). U prvom članu ove deklaracije stoji da se ,,ljudi rađaju i ostaju slobodni i jednaki u pravima”. Ovo implicira da za ranije klasne podjele u novom društvenom poretku neće biti mjesta. Utvrđeni i proklamovani su i neki kriterijumi važni za rad i funkcionisanje pravne države – između ostalih:
• da je zakon izraz volje građana;
• da niko ne može biti optužen, pritvoren, ili uhapšen osim u slučajevima utvrđenim zakonom;
• da se zakonom mogu zabraniti samo oni postupci štetni po društvo…
Ovaj dokument zasnovan je na revolucionarnoj ideji koja proklamuje slobodu, jedinstvo i bratstvo.
Važan akt je i Deklaracija o pravima radnog i eksploatisanog naroda, donijeta u Rusiji nakon Oktobarske revolucije (1917), ali i Vajmarski ustav (Njemačka, 1919), koji je napravio kamen temeljac za kasnije ustavno regulisanje prava i sloboda čovjeka koje je danas opšteprihvaćeno u praksi.