Pojam i karakteristike fiskalnog sistema

2. POJAM I KARAKTERISTIKE FISKALNOG SISTEMA I FISKALNE POLITIKE

Fiskalni sistem predstavljaju svi oblici javnih prihoda koje je nametnula država, odnosno njeni javno-pravni kolektivi. Fiskalna politika, kao dio opšte ekonomske politike, predstavlja skup fiskalnih instrumenata, instrumenata javnih rashoda i prihoda koji se koriste radi ostvarivanja ciljeva ekonomske politike. Sam naziv fiskalna politika potiče od engleskog izraza „fiscal policy“, što znači politika javnih prihoda, poreska politika i sl. U literaturi koja se odnosi na ekonomiju se često umjesto naziva fiskalna politika koristi naziv budžetska politika, fiskalni dirižizam, kompenzatorna politika, finansije i drugo. U zapadno-evropskum zemljama naziv fiskalna politika se obično koristi dosta restriktivno, usko, te služi da označi samo politiku javnih prihoda, poresku politiku, dok se u anglosaksonskoj literaturi termin fiskalan politika koristi u dosta širem značenju, te služi da označi kako politiku javnih prihoda, tako i politiku javnih rashoda.
Fiskalna politika kao pojam se javlja osamdesetih godina dvadesetog vijeka , a svoju afirmaciju po današnjem poimanju postiže tridesetih godina prošlog vijeka kad je velika ekonomska kriza primorala države da poduzmu nešto u oporavljanju svojih privreda. Tada je postalo jasno da država svojim mjerama mora utjecati na privredni razvoj. „Pod fiskalnom politikom podrazumijevamo smišljeno korištenje fiskalnih mjera radi ostvarivanja ciljeva ekonomskih i drugih politika.“ Primami zadaci koji su tokom XIX. i početkom XX. vijeka stajali pred fiskalnom doktrinom i praksom odnosili su se ponajprije na pokriće javnih rashoda, odnosno osiguranje neophodnih financijskih sredstava državi kako se ne bi izazvali znatniji i poremećaji u privrednim kretanjima. Međutim, 30-ih godina XX. vijeka temeljito se mijenja uspostavljeni odnos između privatnog i javnog sektora u korist javnog sektora, pri čemu dolazi do naglog porasta javnih rashoda, a prvobitni zadaci javnih financija znatno se proširuju na ekonomske, socijalne i političke aspekte, a fiskalna politika postaje važna komponenta ekonomske politike zemlje.
Nakon Drugoga svjetskog rata znatno jača uloga države, naročito u ekonomskoj i socijalnoj sferi te u institucionalnoj izgradnji javnog sektora. Zapravo, zadovoljavanje javnih potreba postaje jedna od temeljnih funkcija države u ukupnoj ekonomskoj politici. Fiskalna politika, ponajprije u visokoindustrijaliziranim zemljama krajem 60-ih i u 70-im godinama XX. vijeka, bila je pretežno ekspanzivnog karaktera, a rezultat vođenja takve fiskalne politike doveo je do znatnog porasta proračunskih deficita pa je u 80-im fiskalna politika imala uglavnom restriktivnu ulogu i u većini je zemalja bila usmjerena na reduciranje fiskalnih deficita. Tokom 60-ih i početkom 70-ih godina kao rezultat opšte ekonomske ekspanzije, došlo je i do ekspanzije u javnom sektoru u većini industrijski razvijenih zemalja i nije se postavljalo pitanje rasta javnog sektora.
Međutim, krajem 70-ih te u 80-im i 90-im godinama dolazi do promjena u globalnoj svjetskoj ekonomskoj situaciji pa se postavlja pitanje smanjenja rashoda javnog sektora. Dakle, statistika pokazuje da nije došlo do odgovarajućeg smanjivanja javnih rashoda, a rezultat toga jest visok udio javnih rashoda u BDP-u u većini zemalja u svijetu. Postignuti rezultati nisu bili zadovoljavajući i smatra se da su posljedice velikodušne fiskalne politike iz 70-ih vidljive sve do danas.
2.1. Pristup problemu

S obzirom da je fiskalna politika dio ekonomske politike, onda ekonomska politika određuje fiskalnoj politici i njene ciljeve. Ciljevi fiskalne politike su, ustvari identični ciljevima ekonomske politike, a njih utvrđuje najviša zastupnička tijela države. Izbor ciljeva i njihovih prioriteta zavisi od velikog broja faktora, kao na primjer od stepena razvoja zemlje, društvenog bogatsva, ekonomske i političke situacije kako u zemlji tako i u svijetu, društveno-ekonosmkog sistema, odnosa položaja vodećih stranaka u zemlji itd. Za ciljeve ekonosmke politike društveno-ekonomskog sistema najčešće se određuju:
­ Postizanje pune zaposlenosti svih proizvodnih faktora, sredstavaa za proizvodnju i radne snag;
­ Postizanje opšte stabilnosti sijena;
­ Osiguranje optimalnog privrednog rasta i optimalne alokacijee faktora proizvodnje;
­ Poticanje izvoza, te poboljšanje platno-bilančne situacije;
­ Zadovoljavanje opšte društvenih i zajedničkih potreba na optimalnoj razini;
­ Uključivanje zemalja u međunarodnu podjeluu rada;
­ Poticanje bržeg razvoja priivredno nedovoljno razvijenih krajeva;
­ Unapređenje raspodjele dohotka i redistribucije istog u željenom pravcu;
­ Poticanje mobilnosti radne snage i skraćenje radnog vremena;
­ Poboljšanje osobne potrošnje, sigurnosti u uslova snadbjevanja;
­ Razni demografski ciljevi.
Da bi se ovi ciljevi, ali i drugi koji nisu nabrojani, mogli biti osvareni ekonomska politika služi se sa određenim instrumentima i sredstvima. Instrumenti ekonomske politike su brojni i raznovrni, a najčešće se grupiraju u:
­ Instrumente fiskalne politike;
­ Instrumente monetarne politike;
­ Instrumente agrarne politike;
­ Instrumente investicione politike;
­ Instrumente vanjskotrgovinske politike;
­ Instrumente politike cijena;
­ Instrumente dohodovne politike;
­ Instrumente prometne politike; i
­ Instrumente raznih drugih dijelova ekonomske politike.