Ugovor o prodaji

UVOD

Ugovor o prodaji je ugovor kojim se jedna ugovorena strana (poverilac) obavezuje da robu koju prodaje preda drugoj ugovorenoj strani (kupcu) tako da ovaj stekne pravo raspolaganja, odnosno pravo svojine, a kupac se obavezuje da prodavcu plati cenu. Ugovorom o prodaju se vrši razmena robe za novac. U Zakonu o obligacionim odnosima iz 1978. godine, kojim je jednostavno regulisan ugovor o prodaji u obligacionim privrednim odnosima, pravi se razlikovanje između prava raspolaganja i prava svojine. Društvena pravna lica u pravnom prometu društvenim sredstvima imaju pravo raspolaganja, a pojedinci i građansko pravna lica u pravnom prometu imaju pravo svojine. Prodavac nekog drugog prava obavezuje se da kupcu pribavi prodato pravo, a kad vršenje tog prava zahteva držanje stvari, da mu preda i stvar.
Ugovor o prodaji, vodi poreklo od trampe, a kao takva javlja se sa pojavom novca, koji preuzima ulogu opšteg ekvivalenta. Još u rimskom pravu razlikovala su se dva vida kupoprodaje. Jedan gde se kupoprodaja sadržavala u aktu mancipacije, koji je značio i prenos svojine i priznavanje prodavca da je primio cenu, i drugi vid koji se kasnije razvio, na osnovu koga je kupoprodaja proizvodila samo u obligaciono pravna dejstva, a sam prenos stvari i cene odvijao se posebnim aktom – tradicijom. U savremenim pravima prihvaćeno je drugo rešenje. U strogo planskim privredama sa centralističkim sistemom upravljanja, kupoprodaja je u velikoj meri gubila na značaju. Međutim, sa procesom transformacije državne, odnosno društvene svojine i sa afirmacijom privatne svojine ugovor o prodaji dobija na značaju.

 
POJAM, OBELEŽJA I ZNAČAJ UGOVORA O PRODAJI
POJAM UGOVORA
Ugovor o prodaji je takav ugovor kojim se jedan ugovarač obavezuje da će drugome ugovaraču omogućiti sticanje prava raspolaganja povodom određene stvari odnosno preneti u vlasništvo određenu stvar ili ustupiti određeno imovinsko pravo, a drugi ugovarač se obavezuje da će prvome za to platiti određeni iznos novca.
Naš je pravni sistem napustio, kao što je slučaj sa nizom drugih pravnih sistema, tradiconalnu podelu prodaje, na građanskopravnu i privrednopravnu (tzv. trgovačku ili prodaja robe). Građansko- pravnom kupoprodajom se označavala ona kod koje su oba ugovarača bila fizička lica ili kada je jedan od ugovarača bio fizičko lice, a drugi društvenopravno lice. Kod ove prodaje nije se radilo o kupovini proizvoda namenjenog tržištu i sposobnog za tržište (roba). Međutim, ako su ugovor zaključivala društvenopravna lica međusobno i ako se kupovala roba, radilo se o privrednopravnoj prodaji. Pravila za regulisanje jedne i druge nisu bila jedinstvena, postojao je dualizam. U našem pravu na građanskopravnu prodaju primenjivala su se uglavnom pravila ranije važećih građanskih zakonika, a na osnovu Zakona o nevažnosti Privrednopravna prodaja bila je regulisana uglavnom Opštim uzansama za promet robom. Već odavno se smatra da ovaj dualizam više nije potreban, da nema opravdanog razloga za njegovo postojanje. Prihvata se princip jedinstva, što je došlo do izražaja i u ZOO. Bez obzira između kojih subjekata je ugovor zaključen, te bez obzira da li se njime želi preneti pravo raspolaganja ili pravo vlasništva ili određeno imovinsko pravo, pravila za njegovo regulisanje trebaju u pravilu biti ista. Ali, ako je priroda odnosa takva, s obzirom na njegov sadržaj i s obzirom na njegove subjekte, predviđena su određena dopunska pravila za takav ugovor odnosno došlo je do korekcije opštih pravila i ustanovljena specifična. Ovakvih slučajeva je veoma malo, pa se ne može ni pomišljati o nekom zadržavanju dualizma u pomenutoj materiji.
Ako ugovor zaključuju između sebe društveno pravna lica, tada se radi o prenosu odnosno sticanju prava raspolaganja povodom društvenih sredstava, koja se prodaju.

Ako se u ulozi prodavca nalazi društveno pravno lice, a u ulozi kupca fizičko lice ili građansko pravno lice, tada se otuđuje pravo raspolaganja društvenim sredstvima koja se prodaju, a stiče se pravo vlasništva nad tim sredstvima od strane kupca. Ukoliko se u ulozi prodavca nalazi građansko pravno lice ili fizičko lice, a u ulozi prodavca društveno pravno lice, tada se otuđuje pravo vlasništva povodom predmeta koji se prodaje, a kupac stiče pravo raspolaganja tim predmetom, koji postaje društveno vlasništvo. Ukoliko su oba ugovarača fizička lica ili građansko pravna lica, tada se radi o prenosu prava vlasništva odnosno sticanju prava vlasništva.

U ostvarivanju prava raspolaganja, društvena pravna lica prenose društvena sredstva na druga društvena pravna lica, pribavljaju sredstva u društvenu svojinu od nosilaca prava svojine, daju društvena sredstva na privremeno korišćenje, zamenjuju društvena sredstva i po drugim osnovima raspolažu društvenim sredstvima.
Kod određivanja pojma ugovora o prodaji često srećemo u literaturi i u zakonodavstvu takve formulacije po kojima se obaveza jednog od ugovarača svodi samo na ustupanje određene stvari drugome ugovaraču. Ovo ne može biti dovoljno. Obaveza odnosnog ugovarača iz ovoga ugovora ne iscrpljuje se u ustupanju određene stvari drugome ugovaraču, nego je nužno još istaći da se s ustupanjem određene stvari želi omogućiti sticanje prava raspolaganja odnosno preneti pravo vlasništva povodom te stvari. Jer, i kod ugovora o zakupu i kod ugovora o posluzi imamo ustupanje određene stvari drugome ugovaraču, ali ne u cilju sticanja prava raspolaganja odnosno prava vlasništva, nego sa drugačijim pravnim dejstvom. Njima nije cilj sticanje prava raspolaganja odnosno prenos prava vlasništva povodom odnosne stvari, nego na osnovu ovih ugovora drugi ugovarač stiče samo pravo da se tom stvari koristi određeno vreme, a potom da je vrati. Isto tako nije dovoljno navesti da se obaveza drugog ugovarača sastoji u davanju naknade za stečeno pravo raspolaganja odnosno za primljenu stvar u vlasništvo ili preneseno imovinsko pravo, jer naknada po svojoj prirodi može biti različita. Može se sastojati u novcu, a može i u nekoj drugoj imovinskoj vrednosti (drugoj stvari i sl.). Jedino ako se naknada sastoji u novcu, bar pretežno, imamo ugovor o prodaji, dok u suprotnom imamo ugovor o promeni.
Kao osnov sticanja prava raspolaganja odnosno prenosa prava vlasništva povodom određene stvari, odnosno ustupanja imovinskog prava, pored ugovora o prodaji može da bude i ugovor o promeni i ugovor o poklonu. Ali između ugovora o prodaji i ugovora o promeni razlika je u karakteru (prirodi, vrsti) naknade. Kod prodaje imamo sticanje prava raspolaganja odnosno prenos prava vlasništva povodom određene stvari, odnosno prenos imovinskog prava drugom ugovaraču za određeni iznos novca (razmenjuje se u stvari određena stvar, odnosno prenosi imovinsko pravo za novac), dotle kod ugovora o primeni imamo razmenu jedne stvari ili imovinskog prava za drugu stvar ili imovinsko pravo. Ima slučajeva da se za sticanje prava raspolaganja prenos prava vlasništva povodom određene stvari, odnosno prenos imovinskog prava drugome licu prima i određeni iznos novca i još neka stvar. O kom se tu ugovoru radi da li o ugovoru o prodaji ili o ugovoru o promeni? Pitanje je interesantno sa teorijskog a ne sa praktičnog stanovišta. Ukoliko ugovarači nisu ništa naročito u ugovoru odredili, vrsta ovakvog ugovora se određuje prema veličini vrednosti datog novca i stvari, odnosno imovinskog prava. Ako je vrednost datog novca veća od vrednosti stvari, odnosno imovinskog prava, radi se o ugovoru o prodaji, a u protivnom o ugovoru o promeni. Ukoliko je vrednost novca i stvari, odnasno imovinskog prava ista, dispozitivno je pravilo da se radi o ugovoru o prodaji. Imeđu ugovora o prodaji i ugovora o poklonu razlika je u tome, što kod prodaje se za primljenu stvar odnosno preneseno imovinsko pravo daje naknada u novcu, dok se kod poklona za primljenu stvar ne daje uopšte naknada.
Lica koja zaključuju ovaj ugovor imaju i specijalne nazive, koji su u skladu sa samim nazivom ugovora. Onaj ugovarač koji se obavezuje da će preneti pravo raspolaganja odnosno pravo vlasništva povodom određene stvari ili preneti određeno imovinsko pravo drugom ugovaraču naziva se prodavac, dok se onaj ugovarač koji se obavezuje da će isplatiti određeni iznos novca naziva kupac.