Uloga mentalne higijene na očuvanje mentalnog zdravlja

Mentalno zdravlje kroz istoriju

Mentalno zdravlje podrazumeva sposobnost uspostavljanja harmoničnih odnosa sa drugim ljudi¬ma i sposobnost realizacije sopstvenih intelektualnih i emocionalnih potencijala u konstruktivnom menjanju socijalne i fizičke sredine, subjektivni osećaj blagostanja, samoefikasnosti, nezavisnosti i kompetencije. Koncept mentalnog zdravlja takođe se de¬finiše kao mogućnost da osoba izrazi svoju individualnost, ostvaruje ciljeve koje je sama odredila, adekvatno se suočava sa stresom, radi, uživa u plo¬dovima svoga rada i doprinosi zajednici.
U svim kulturama i istoriji civilizacije postojale su aktivnosti za očuvanje mentalnog zdravlja zajednice i sprečavanja mentalnih bolesti, zastupljene u običajima i tekovinama koje su se ogledale kroz važeće uređenje društva i religiju. Prvi pisani istorijski izvori iz Meso¬potamije govore o ulozi sveštenika u nezi duševno obolelih, dok su lekari u ovoj ulozi opisani u Ajurveds¬kim spisima stare Indije. Odnos društva mentalnim poremećajima bio je pod uticajem stepena razvoja naučnih saznanja, ali i liberalnih tekovina nasuprot dogmi, religiji i praznoverju, i razvijan od magijskog i empirijskog koncepta, okrutnog i necivilizacijskog, preko antičkog Hipokratovog holističkog sagledavanja tela i duše, Galenove medicine koja prihvata humanu stoičku etiku, do koncepta psihosomatike Franca Alek¬sandera (Franz Alexander 1891-1964). Razvoj naučnih saznanja o prirodi mentalnih poremećaja kao i razvoj opšte kulture društva i slobodne filozofske misli u eri renesanse dovode do organizovanja prihvatilišta za duševno obolele u Braunšvajgu, Kelnu, Upsali i Firenci, a zatim i do organizovane akcije zaštite men¬talnog zdravlja pre dva veka, kad Pinel (Philippe Pinel, 1745-1826), tumačenjem Deklaracije o pravu čoveka i građana, kao tekovine Francuske revolucije, skida ok¬ove sa duševnih bolesnika u azilu Bisetr i Salpetrije (Bicetre, Salpatrier) 1793. godine, a njegov učenik Es¬kirol (Jean Dominiqe Esquirol 1782-1840) pomaže st¬varanje prvog Zakona o zaštiti duševnih bolesnika. U veku iza nas, dela Frojda (Sigmund Freud, 1856-1939) i Mejera (Adolf Meyer, 1866-1950), rodonačelnika pra¬vaca razvoja psihijatrije, pokreću stvaranje otvorenijeg stava prema mentalnim bolestima u društvu, ali nasu¬prot tome. Zakon o eutanaziji u Hitlerovoj Nemačkoj tokom Drugog svetskog rata vodi u smrt preko četvrtine miliona duševno obolelih širom Evrope.
Polovinom prošloga veka, najpre u Francuskoj a zatim i kod nas, otpočinje upotreba psihofarmaka iz grupe neuroleptika, koji u potpunosti menjaju tok teških duševnih oboljenja koja su do tada lečena sa skromnim uspehom. Ovim velikim naučnim doprinosom far¬makologije i kliničke psihijatrije otvara se novo polje za delatnost mentalne higijene, koja osim primarne prevencije dobija zadatak da doprinese uspešnijoj soci¬jalnoj rehabilitaciji i poboljšanju kvaliteta života lečenih psihijatrijskih bolesnika.
Nijedna socijalna grupa ili pojedinac nisu imuni na mentalne poremećaje, ali je rizik od narušavanja mentalnog zdravlja veći među siromašnim, nezapo¬slenim i osobama niskog obrazovnog statusa, kao i među žrtvama nasilja, migrantima i izbeglicama, decom i adolescentima, zlostavljanim ženama i sta¬rim osobama. Danas problemi mentalnog zdravlja prožimaju društvo u celini, a unapređenje mentalnog zdravlja predstavlja izazov globalnog razvoja.