Bioetika, ekoetika

1. UVOD
Uzrokom nastanka bioetike može se smatrati ubrzani napredak znanosti i tehnike (prvenstveno u području biomedicinskih znanosti i kliničke medicine), odnosno novostečena moć u stvaranju, manipuliranju, održavanju i okončavanju života. U tom smislu mogu se spomenuti nove reproduktivne tehnike, novi proboji u području genetike, nove spoznaje i metode u dijagnosticiranju i liječenju dotad nepoznatih i neizlječivih bolesti, a posebno novi načini produžavanja i održavanja života kao što su strojevi za dijalizu, »umjetna pluća«, transplantacija organa itd.
Na dalje, u savremenoj literaturi se susreću različita prilazišta ekoetici. Spektar je ovih prilazišta to da širi ako se uzme u obzir razlikovanje između jedne plitke (shallow) i jedne duboke (deept) ekologije. Cilj bi »plitkeekologije« bio opće zdravlje i blagostanje. Najviša bi ipak ekološka norma »duboke ekologije« bila očuvanje vitalnih potreba svega živoga. Dalje kroz razvoj došlo je do klasičnih i moedernih pozicija u ekoetici, koje će biti razmatrane u nastavku.
Od termina ekoetike protežeom se do termina socijalna ekologija koja potencira na povezanosti i uzajamnosti socijalnog i ekološkog kao jednog cjelovitog kompleksa savremenog – industrijskog društva.
2. BIOETIKA
Ako se pođe od recentnih odredaba pojma bioetike, odmah se otkrivaju nedoumiceu razumijevanju karaktera i predmetnog polja ove discipline. U uvodnom tekstu američke „Enciklopedije bioetike“ (Encyclopedia of Bioethics) navodi se da je ona „siste-matsko istraživanje moralnih mjerila, u tom smislu pogleda, odluka, ponašanja i uprav-ljanja u vezi s naukama o životu i s zdravstvenom brigom, korištenjem raznoobraznih usluga etičke metodologije u interdisciplinarnom okruženju“ (Reich). U njemačkom„Leksikonu bioetike“ (Lexikon der Bioethik) nalazi se jedno proširenije određenje kojeu zima u obzir obje komponente složenice bioetika: „Pod bioetikom se shvata etička refleksija onoga stanja stvari koje se tiče odgovornog postupanja čovjeka s životom“
Ova druga, znatno šira, definicija bioetike implicira da bioetika nije posebna etikasa svojim pravilima i principima, niti je specijalna etika za biologe i medicinare, nego je tematski pokušaj da se generalni moralni principi primijene na specijalnom području predmeta za koje je savremeni čovjek posebno senzibiliran. Po takvom shvatanju bioetika je subdisciplina primijenjene etike, tj. „područna etika“, kao što su to, naprimjer, privredna etika ili etika tehnike. Njezin istraživački i misaoni predmet nastoji se omeđiti na moralno prosuđivanje i vrednovanje različitih oblika posezanja u ljudski, životinjski i biljni svijet.
Iz te odredbe slijedi da u bioetiku spadaju biomedicinska etika, etikaživotinja, ekološka etika, kao i jedna određena etika istraživanja koja bi se odnosila nanavedena istraživačka područ ja. Time se tematski korpus bioetike ne bi ograničavao nauža biomedicinska pitanja (naprimjer, eutanazija, pobačaj, problem dopustivosti istraživanja embriona itd.), nego bi njezinom naučnom i istraživačkom interesu trebalo da budu dostupna i šira pitanja. U takva pitanja spadaju problemi zasnivanja odgovornostiza buduće generacije, određivanja polja te odgovornosti, načina, okolnosti i dopustivosti korištenja životinja u biomedicinskim istraživanjima, pripisivosti subjektivitetamoralnog statusa prirodi, moralnih implikacija ljudskog ophođenja s prirodom etc.Osim ovakvog široko koncipiranog pojma bioetike u brojnim raspravama specifikovan je i uži pojam bioetike. Bez sumnje, on je dominantan u današnjim bioetičkim diskusijama. Po tom užem određenju bioetika se predmetno ograničava na medicinsku ili biomedicinskuetiku. Engleski izraz bioethics predstavlja skraćenicu od biomedical ethics. Na misaonom tragu takvog suženog određenja, koje se ne može smatrati osobito podesnim, u pomenutom„Leksikonu etike“ bioetika se definiše kao „medicinska etika s posebnim osvrtom na novirazvoj i mogućnosti biološko-medicinskih istraživanja i terapija“ (Korff) . Nedoumice oko pojmovnog određivanja i markacije predmetnog polja bioetike korijenimaju u samom činu njezinog postanka.
Bioetika živi u sukobu dva vlastita određenja. Onkolog V.R. Poter (Potter)5predložio je 1971. godine da se izgradi nova naučnadisciplina „bioetika“ kao „znanost opstanka temeljena na biologiji i mudrosti na djelu“.Ona bi trebalo tematski i ciljno da bude usmjerena na sintezu prirodnih nauka i moralnefilozofije. Bioetička nauka imala bi zadatak da se razvije kao globalna „nauka preživljavanja“. Po Poterovom sudu, percepcija zabrinjavajućih znakova ekološke krize trebalo je dausmjeri bioetiku na zadatak izgradnje „mosta prema budućnosti“, tj. da formuliše uslove preživljavanjačovječanstva u nastupajućem vremenu. Za tako krupan i značajan globalnizadatak bila je potrebna izgradnja cjelovitog shvatanja svijeta, nauke ičovjeka.Iste godine psiholog i socijalni medicinar A. Helegers (André Hellegers) uveo jeu naučnu upotrebu pojam „bioetike“ na „Kenedijevom Institutu za etiku“ (KennedyInstitute of Ethics) Džordžtaun Univerziteta u Vašingtonu. Za razliku od Poterovog,njegov pojam bioetike trebalo je da odgovori zadatku tematskog povezivanja medicinei prirodne nauke s etikom. Takvo povezivanje trebalo je da ponudi konkretnu strategijurješavanja problema, koja bi predstavljala profesionaliziranu kombinaciju naučno medicinskih i etičkih ekspertiza. Iako se još uvijek mnogi autori drže Poterovog koncepta bioetike kao „obuhvatne etike“, Helegersova koncepcija smatra se prihvatljivijom zbogokolnosti da njezino osnovno tematsko ograničenje više odgovara vladajućem duhu pozitivizma i pragmatizma.