Ekološki rat

UVOD

Izvorno, u biološkom smislu, pojam ekologije je izveden iz grčkih riječi oikos – dom, stanište, kuća i logos – nauka. Tako je u izvornom smislu ekologija nauka koja se bavi proučavanjem odnosa organizama prema okolini. Termin ekologija prvi put je upotrebio njemački biolog Ernst Hekel 1866. godine Ekologija je prirodna i interdisciplinarna nauka, koja gradi svoje temelje u biologiji, geografiji, geologiji, fizici, hemiji i matematici. U nešto širem smislu, ekologija se definira kao nauka o ekosistemima, kao nauka o životnoj sredini, o opštim i specifičnim manifestacijama borbe za opstanak, te kao nauka o procesima i načinima prilagođavanja organizama (živih bića) stalno promjenljivim uslovima života. Kao što se može vidjeti i pored prividnih razlika u navedenim definicijama, svaka od njih podrazumijeva da ekologija proučava cjelokupnost odnosa organizama i sredine u kojoj žive.
Rat je sveobuhvatan, masovan i intenzivan sukob država, vojnih saveza ili različitih društvenih snaga unutar jedne države, u kojem se obostrano, masovno i organizovano primjenjuje nasilje i vodi oružana borba, radi ostvarivanja određenih politčkih, ekonomskih, vojnih i drugih ciljeva. Rat je sukob koji uključuje organiziranu upotrebu oružja i fizičke sile od strane država ili drugih društvenih grupa. Zaraćene strane obično drže teritoriju, koju mogu dobiti ili izgubiti; a svaka posjeduje vodećeg pojedinca ili tijelo koje se može predati ili kolabirati, te tako završiti rat. Sve do kraja drugog svjetskog rata, vladao je običaj da učesnici u ratu izdaju formalne objave rata. Ratovi se obično odvijaju u nizovima vojnih pohoda između dvije zaraćene strane, a povod su im osim drugih stvari, nesuglasice oko pitanja suvereniteta, teritorije, prirodnih resursa, religije ili ideologija.

UZROCI RATA

O uzrocima rata ne postoji konsenzus, s obzirom da se ratu kao fenomenu često pristupa iz isključivih perspektiva, bilo da je riječ o jednoj jedinoj grani nauke, bilo da je riječ o specifičnoj ideologiji. U literaturi se, međutim uzroci rata najčešće dijele na:

• Ekonomske – odnosno nastojanje da se dobave ili očuvaju ekonomski resursi koji se smatraju vitalnim za neku društvenu zajednicu ili državu (za što postoji bezbroj primjera, od sukoba prahistorijskih plemena oko lovišta do zalivskog rata koji se vodio zbog kontrole nad naftnim izvorima Kuvajta)
• Političke – odnosno nastojanje da određena država ili društvena grupa osvoji li sačuva vlast ili utjecaj na određenom teritoriju (primjer za to su dinastijski sukobi u srednjovjekovnim monarhijama poput ratova ruža u Engleskoj ili francusko-pruski rat u 19. vijeku).
• Ideološke – koji nastaju zbog kulturne, vjerske ili ideološke netrpeljivosti između određenih društvenih grupa ili država (primjeri za to su sukobi domorodačkih plemena s evropskim istraživačima u Doba otkrića, križarski pohodi i španski građanski rat).

ETIKA RATA

Rat je kroz istoriju bio izvorom ozbiljnih etičkih dilema. Iako su mnoge drevne države, narodi i kulture, isto kao i neke danas, na rat gledali kao plemenitu djelatnost i uglavnom pozitivni društveni fenomen, s vremenom su se pojavile dileme o etičkoj opravdanosti rata. Danas se na rat gleda kao na nepoželjnu, a za neke i moralno neprihvatljivu djelatnost. S druge strane mnogi vjeruju kako je rat ili barem pripravnost za njega u svrhu odvraćanja, nužan za obranu zemlje i drugih vrijednosti. Pacifisti, pak, vjeruju da je rat po prirodi nemoralan te da se ne bi smio nikada voditi po bilo kakvim okolnostima. Taj je stav strastveno propovijedio indijski vođa Mohandas (Mahatma) Gandhi. S druge strane, negativan pristup prema ratu je u istorijskom smislu tek relativno nedavno postao široko uvriježen. Prije toga su mnogi veliki mislioci, kao Heinrich von Treitschke, vidjeli rat kao najplemenitiju djelatnost čovječanstva, odnosno onu u kojoj vrline kao hrabrost i čast igraju mnogo važniju ulogu nego neke druge. Na samom početku prvog svjetskog rata je poznati pisac Thomas Mann napisao, “Nije li mir ništa drugo do proces građanskog onečišćenja, a rat element pročišćenja, oslobođenja i velike nade?” Ovakav stav je bio službeno prihvaćen od mnogih drevnih društava kao što su Sparta i Rim a 1930-ih u fašističkim državama. Poraz fašističkih država i militarističkih režima u drugom svjetskom ratu, šok zbog dotada nezapamćenih razaranja i upotrebe nuklearnog oružja, te poratni porast duljine i kvalitete života je, pogotovo u zapadnim industrijskim zemljama, dosta pridonio da se na rat gleda kao negativnu pojavu. Mnogi danas smatraju da je jedino tzv. pravedni rat legitiman, odnosno vjeruju da se može voditi jedino kroz međunarodne organizacije poput UN koje bi trebale zaustaviti ratove i nepravednu agresiju. Drugi, ipak smatraju da su međunarodne organizacije, s obzirom na njihovu praksu posljednjih godina, opterećene istim onim etičkim problemima kao i suverene države, pa nemaju nikakvo pravo suditi šta jeste, a šta nije pravedan rat.

EKOLOŠKI RAT – POJAM I DEFINICIJA

Nepodijeljeno je mišljenje da i lokalni i globalni ratovi, uz ljudske i materijalne gubitke, donose i najveće i najkompleksnije ekološke posljedice i katastrofe. Dosadašnja iskustva su pokazala da u područjima zahvaćenih ratom dolazi do najozbiljnijih destrukcija vodene i vazdušne sredine, ekosistema i svekolike biosfere. Pojam “Ekološki rat ” ili “ekološko ratovanje” obično označava vrlo različite vidove uništavanja prirodne sredine. U novije vrijeme za označavanje “ekološkog rata” se koristi termin “EKOCID”. Ovaj pojam izveden je analogno poznatijem terminu “Genocid”, kojim se u najširem smislu označava masovno (planirano) ubijanje ljudi, odnosno etničkih skupina. Pojam “ekocid” je inače izveden od grčke riječi oikos – kuća, stanište, prebivalište i latinske occidere – ubijati, uništavati. Sasvim je jasno da svaka vojna aktivnost ima manje ili više negativne posljedice na životnu sredinu u kojoj se odvija. Upravo je zbog toga teško dati preciznu definiciju ekološkog ratovanja, koja bi omogućila razlikovanje ovog vida ratnog dejstva od “klasičnog” ratovanja. Konvencijom UN-a, potpisanom u Ženevi 1977. godine, kojom se zabranjuje zlonamjerno mijenjanje životne sredine, učinjen je pokušaj definiranja ovog problema. Uveden je i pojam “Tehnika modifikovanja životne sredine”. Prema ovoj Konvenciji zabranjuje se korištenje svake tehnike i postupka kojim bi se namjerno (ciljano) manipulisalo prirodnim procesima, kao što su dinamika i struktura Zemlje, uključujući njene biote (hidrosferu, litosferu, atmosferu), a koji bi imali za posljedicu zemljotrese, ogromne valove plime, poremećaj ekološke ravnoteže, poremećaj klimatskih prilika, okeanske struje, itd. Neki vojni analitičari (u SAD i Rusiji) već su vidjeli i u svoje strategije ugradili prednosti “ekološkog ratovanja” (naročito tzv. Geofizičkog rata). Prema takvim mišljenjima prednosti ovakvog ratovanja (u globalu) su mnogostruke. Relativno malim i jeftinim sredstvima moguće je stvoriti ogromnu energiju, a skupe rakete i oprema se mogu zamijeniti jeftinim uređajima. Pripremni radovi, pa i eksperimenti mogu se prikrivati kao istraživanja u mirnodopske svrhe, a eventualne greške pripisati elementarnim nepogodama, što je teško kontrolisatisati i utvrditi. Zainteresovanost za korištenje promjena životne sredine kao sredstva za rat znatno je povećana, naročito nakon rata u jugoistočnoj Aziji. Iskustva “ekološkog ratovanja” do kojih su došli Amerikanci u Južnom Vijetnamu predmet su veoma obimnih analiza i strategijskih planiranja budućih “ekoloških ratova”, odnosno korištenja promjena životne sredine u ostvarivanju vojnih ciljeva.