Emocionalna inteligencija

UVOD

Pojava konstrukta emocionalne inteligencije primljena je sa velikim ushićenjem u naučnim a posebno u širim društvenim krugovima. Jedan od uzroka takve popularnosti mogao bi biti u karakteristici savremenog čoveka da mnogo uspešnije rešava tehničke od humanih problema. Jedan od segmenata humanih problema pojedinca danas, svakako je rešavanje nesklada između onoga što misli i onoga što oseća, odnosno usklađivanja emocije sa razumom.
Kao pojam emocionalna inteligencija datira u psihologiji od početka 90-ih godina prošlog veka a uveli su ga prvi put u svojim radovima autori Peter Saloveya sa univerziteta Yale i John D. Mayer sa univerziteta New Hempshire. Oni su emocionalnu inteligenciju početno definisali kao ,, sposobnost praćenja i razlikovanja sopstvenih i tuđih osećanja i emocija, i korišćenja tih informacija kao vodiča za razmišljanje i delovanje,, (Salovey i Mayer, 1990). Pri tome su naglasili kako se ipak radi samo o okviru koji bi trebao poslužiti za dalja ispitivanja. Isti naučnici su revidirali svoj prvobitni model definišući emocionalnu inteligenciju kao sposobnost opažanja, asimilacije , razumevanja i upravljanja emocijama. (Mayer, Caruso i Salovey 2000). Oni su za konstrukciju emocionalne inteligencije uzeli kao teoretsku osnovu podvrste socijalne inteligencije iz Gardnerove teorije višestrukih inteligencija (interpersonalna i intrapersonalna inteligencija), te Sternbergove triarhičke teorije inteligencije (praktična inteligencija) koje datiraju iz 80-ih godina prošlog veka.
Kroz više od deset godina napornog zalaganja Mayer, Salovey i Caruso su uspeli u velikoj meri da dodatno razviju i naučno odbrane svoj koncept emocionalne inteligencije. U tu svrhu su kreirali testove s potrebnim metrijskim karakteristikama i tako izazvali popriličan broj istraživanja, koja obuhvataju njihov kognitivni (ability) model ali i druge modele koji se više baziraju na emocionalnoj inteligenciji kao konativnoj osobini ličnosti.
Relativno mlad konstrukt emocionalne inteligencije prolazi još uvek kroz sve neophodne faze da bi bio prihvaćen kao ravnopravan član u porodici “inteligencija”. Pri tomu nisu retka ni kritička gledanja u vezi s opravdanošću njegovog egzistiranja.  Međutim čini se kako je emocionalna inteligencija ipak dobila za sada popriličnu pažnju od strane naučnika i da nije bez šansi da postane ravnopravna sa ostalim prihvaćenim modelima inteligencije (Takšić, 1998; Kulenović, 2000). Mayer i sur. (2000 in press) idu korak dalje od navedenog, tvrdeći kako ,, više nije moguće postavljati pitanje egzistirali emocionalna inteligencija, nego jeli ona bitna u različitim životnim oblastima,,.

TEORIJSKE OSNOVE EMOCIONALNE INTELIGENCIJE

INTELIGENCIJA I EMOCIJE
Psiholozi su još u 18 veku podelili ljudsko mišljenje na tri segmenta:

• Kogniciju ili spoznaju (pamćenje, apstraktno i logičko mišljenje, prosuđivanje)
• Afekt (emocije, raspoloženja, osećajna stanja poput umora i sl.)
• Motivacija (biološki porivi i stečeni postupci)

Iz naziva emocionalne inteligencije proizlazi da bi ona trebala biti kombinacija inteligencije i emocija. Stoga je potrebno prvo pokušati obrazložiti ova dva pojma. U skladu sa gore navedenom podelom pod inteligencijom se smatra kvalitet funkcionisanja kognitivne sfere mišljenja. Ipak, još uvek u psihologiji ne postoji saglasnost definisanja inteligencije, pa čak ni oko toga što je to tačno inteligencija (Zarevski 1999). Verovatno najčešće citiranu definiciju inteligencije dao je Wechsler smatrajući da je «inteligencija ukupan ili globalni kapacitet pojedinca da deluje svrhovito, misli racionalno i efektivno vlada svojom okolinom» (iz Salovey i Mayer 1990). Prema Andriloviću i Čudini (1994) takođe do danas nema «jedinstvenog odgovora na pitanje šta su emocije». Autori se priklanjaju definiciji po kojoj su emocije «doživljaji našeg vrednovanja i subjektivnog odnosa prema stvarima, događajima i
postupcima». U klasifikaciji emocija razlikuju:

• primarne (strah, bes, radost, žalost)
• osećajne (bol, odvratnost, raspon emocija od kategorije «zadovoljstva» do «nezadovoljstva»)
• intelektualne (znatiželja, čuđenje, divljenje, estetski osjećaji)
• emocije prema sebi (sram, ponos, krivica, kajanje, zbunjenost)
• emocije prema drugima (ljubav, mržnja, zavist, poštovanje, simpatija, prezir)

Osnovno pitanje koje se postavlja jest kako emocije utiču na inteligenciju. Prema tradicionalnom shvatanju emocije dezorganiziraju i ometaju uspešnu i racionalnu mentalnu aktivnost ( iz Salovey i Mayer 1999). Ovome se suprotstavljaju moderne teorije (Strongman, 1987; Schwarz, 1990. iz Takšić 1998) po kojima emocije mogu, ukoliko se njima ispravno upravlja, pokrenuti i poboljšati racionalno delovanje pojedinca tako što će delovati na povećanje motivacije za rešavanje problema za koji je neophodno racionalno rezoniranje (Salovey i Mayer 1990).

 
SOCIJALNA I PRAKTIČNA INTELIGENCIJA KAO TEMELJI NASTANKA EMOCIONALNE INTELIGENCIJE
Jedna od prvih klasifikacija inteligencija predložena je još davno od Thorndikea (1920., prema Mayer i Geher 1996; Salovey i Mayer 1999), prema kojoj postoje tri skupine intelektualnih sposobnosti. U prvi skupinu se ubrajaju apstraktna, analitička i/ili verbalna. U drugu mehanička, vizualno-spacijalna i/ili sintetička. I treća skupina u koju spadaju socijalna i/ili praktična inteligencija. Pri tomu se danas prve dvije inteligencije nazivaju zajedno akademskom inteligencijom budući da predstavljaju najbolji način predikcije uspješnosti u školovanju (Gottfredson 1998., prema Lam i Kirby 2002). Općenita podjela inteligencije na akademsku i socijalnu pogodna je za objašnjenje uzroka nastanka konstrukta emocionalne inteligencije. Prema Takšiću (1998) pod akademskom inteligencijom se podrazumijeva sposobnost logičkog i analitičkog rezoniranja i mjeri se uz pomoć tradicionalnih testova inteligencije pri čemu se rezultat najčešće izražava na skali kvocijenta inteligencije (IQ).