Inspekcijska kontrola državnih organa

UVOD

Inspekcije su formirane u okviru državnih i paradržavnih organa koji po određenim pitanjima kontrolišu rad poslovnih sistema. Prvi nivo inspekcijskih kontrola uspostavljen je na nivou države u okviru odgovarajućih ministarstava. Drugi nivo inspekcijskih nadzora nalazi se u opštinama, u kojima se, u zavisnosti od stepena razvijenosti pojedinih poslova osnivaju pojedine inspekcije. Jednim dijelom se poslovi u opštinama kontrolišu od strane inspekcijskog nadzora republike. Inspekcijski nadzor vrši se preko upravne inspekcije neposrednim uvidom u pravne i faktičke situacije. Inspekcijskim nadzorom se vrši kontrola primjene zakona od strane svih građana i pravnih lica, ali i kontrola primjene zakona od strane samih organa uprave. Inspekcijskim nadzorom organi državne uprave ispituju sprovođenje zakona i drugih propisa neposrednim uvidom u poslovanje i postupanje fizičkih i pravnih lica, i zavisno od rezultata nadzora, izriču mjere na koje su ovlašćeni.
Inspekcijski nadzor vrše inspekcijske službe. Najčešće su to posebni organi uprave koji se nazivaju inspektori i koji su najčešće nalaze u sastavu ministarstva. Zapravo ministarstva vrše inspekcijski nadzor preko posebno ovlaštenih službenih lica, inspektora. Postoje brojne inspekcije: tržišna, sanitarna, prosvjetna, zdravstvena, poljoprivredna, saobraćajna, inspekcija rada, ekološka inspekcija, inspekcija rada…
Sva njihova ovlaštenja kao i organizacija utvrđeni su posebnim zakonima i drugim propisima. Oni za svoj rad odgovaraju lično i o njemu obavještavaju nadležna ministarstva. Inspektor posebno odgovara ako u vršenju nadzora ne preduzme, ne predloži ili ne odredi mjeru za koju je ovlašten, ili ne predloži ili ne pokrene postupak pred nadležnim organom zbog utvrđene nepravilnosti, ili ako prekorači granice ovlaštenja. Pojedini poslovi inspekcijskog nadzora se mogu povjeriti i organima teritorijalnih jedinica. Nad čijim radom nadzor vrši ministarstvo, odnosno inspektor.
Nadzor nad radom sastoji se iz nadzora nad zakonitošću rada i nadzora nad svrsishodnošću rada organa državne uprave i imalaca javnih ovlašćenja u vršenju povjerenih poslova državne uprave. Nadzor nad zakonitošću rada ispituje se sprovođenje zakona i drugih opštih akata, a nadzor nad svrsishodnošću rada-djelatnost i ekonomičnost rada i svrsishodnost organizacije rada. Organ državne uprave ovlašten je da u vršenju nadzora nad radom:

a) zahtijeva izvještaje i podatke o radu,
b) utvrdi stanje izvršenja poslova, upozori na uočene nepravilnosti i odredi mjere i rok za njihovo otklanjanje,
c) izda instrukcije,
d) naloži preduzimanje poslova koje smatra potrebnim,
e) pokrene postupak za utvrđivanje odgovornosti,
f) neposredno izvrši neki posao ako ocijeni da se drugačije ne može izvršiti zakon ili drugi opšti akt,

Postoje brojne inspekcije, kao i brojni zakonski i drugi propisi koji na odgovarajući način regulišu njihovu organizaciju i rad.

 
PRAVNO UREĐENJE INSPEKCIJA

Inspekcijski nadzor uređen je međunarodnim propisima, kao i domaćim zakonskim i podzakonskim aktima, te aktima lokalnih samouprava.

U zavisnosti od karaktera tj. vrste i sadržine zakona, može se reći da su inspekcije uređene sa 4 vrste zakona:

1. sistemski zakoni koji na jedinstven način regulišu neka opšta pitanja od značaja za rad i funkcionisanje inspekcija (Zakon o opštem upravnom postupku, Zakon o državnim službenicima i namještenicima…);
2. podsistemski zakoni koji cjelovito uređuju sistem inspekcijskog nadzora (Zakon o inspekcijskom nadzoru);
3. specijalni zakoni o pojedinim inspekcijama koji detaljnije uređuju pitanje funkcionisanja pojedinih inspekcija (Zakon o inspekciji rada, Zakon o tržišnoj inspekciji…);
4. materijalni zakoni u pojedinim oblastima koji uređuju prevashodno posebne obaveze i ovlaštenja pojedinih inspekcija u datoj oblasti (Zakon o radu, Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata, Zakon o unutrašnjoj trgovini…).

Kada je u pitanju uređivanje inspekcija podzakonskim aktima, radi se o sledećim aktima:

1. uredbe – uglavnom se odnose na način vršenja inspekcijskog nadzora (Uredba o zajedničkom inspekcijskom nadzoru…)
2. uputstva i pravilnici – uređuju se pitanja unutrašnje organizacije i sistematizacije inspekcijskih organa, sadržaj i obrazac zapisnika i sl.

Kada je riječ o uređenju inspekcija u lokalnim samoupravama, moze se reći da se one uređuju odlukama koje usvajaju lokalni parlamenti.